Το 2018, που σε λίγες μέρες μάς αποχαιρετά, ήταν μια ιδιαίτερα δύσκολη χρονιά για το Προσφυγικό καθώς αφήνει πίσω χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες, κέντρα φιλοξενίας, τα οποία μέχρι πριν από λίγες εβδομάδες ήταν ασφυκτικά γεμάτα, και συνθήκες διαβίωσης που όσο προχωρά ο χειμώνας θα δυσκολεύουν ακόμη περισσότερο.

Μέσω θαλάσσης αλλά και περνώντας τα ελληνοτουρκικά σύνορα στον Εβρο, περισσότεροι από 45.545 πρόσφυγες και μετανάστες έφτασαν από τις αρχές του έτους στην Ελλάδα. Οι βάρκες από τα τουρκικά παράλια έχουν μεταφέρει προς τα ελληνικά νησιά συνολικά 31.045 άτομα (στοιχεία της Υπατης Αρμοστείας μέχρι τα μέσα του Δεκεμβρίου). Κι ενώ η χρονιά ξεκίνησε με ροές που κυμαίνονταν χαμηλά, από το καλοκαίρι και μετά, και ιδίως τον περασμένο Αύγουστο και Σεπτέμβριο, οι αφίξεις στα ελληνικά νησιά σημείωσαν κατακόρυφη αύξηση. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα ο αριθμός των «εγκλωβισμένων» στα camps ιδίως της Λέσβου, της Σάμου και της Χίου να αυξάνεται καθημερινά. Ενδεικτικό της εκρηκτικής κατάστασης ήταν το γεγονός ότι στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης στη Μόρια της Λέσβου οι πρόσφυγες και μετανάστες που ζούσαν κάτω από εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες ξεπέρασαν ακόμη και τις 10.000, σε έναν χώρο που, όπως υπενθυμίζεται, έχει χωρητικότητα 3.100 ατόμων.

ΣΤΗ ΣΑΜΟ. Κι ενώ το hotspot της Μόριας άρχισε να «μπουκώνει», οι διακινητές από την απέναντι πλευρά του Αιγαίου έστρεψαν τις βάρκες προς τη Σάμο. Από τις αρχές του 2018 μέχρι και τα τέλη Νοεμβρίου έφτασαν στη Σάμο περίπου 7.000 πρόσφυγες και μετανάστες, δημιουργώντας ασφυκτικές συνθήκες διαβίωσης στο ΚΥΤ του νησιού, του οποίου οι προδιαγραφές είναι για φιλοξενία 648 ατόμων. Μάλιστα, τη δύσκολη κατάσταση στο νησί της Σάμου έχει παραδεχθεί πολλάκις και ο ίδιος ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Δημήτρης Βίτσας, ο οποίος προανήγγειλε πως το 2019 μία από τις προτεραιότητες του υπουργείου είναι η δημιουργία νέου ΚΥΤ στη Σάμο, το οποίο θα έχει διπλάσια δυναμικότητα από το σημερινό.

Οι εκκλήσεις από δημάρχους των νησιών, διεθνείς οργανώσεις αλλά και ΜΚΟ που εργάζονται στο πεδίο του Προσφυγικού για άμεση αποσυμφόρηση έπεφταν βροχή. Δημοσιεύματα στον εγχώριο και ξένο Τύπο έκαναν λόγο για άθλιες συνθήκες διαβίωσης μέσα στα κέντρα εξαιτίας του υπερπληθυσμού, δημοσιεύοντας φωτογραφίες και ιστορίες ανθρώπων οι οποίοι στέκονταν από τα ξημερώματα στην ουρά για 1,5 λίτρο νερό, για να πάρουν σειρά στις τουαλέτες, στις ντουζιέρες, ακόμη και για το φαγητό. Ενώ ο φόβος για επιθέσεις βίας, κακοποιήσεις, ακόμη και αυτοκτονίες ήταν κάτι παραπάνω από υπαρκτός.

Ο υπερπληθυσμός, μάλιστα, τόσο στο κέντρο της Μόριας όσο και σε αυτό της Σάμου ήταν ένας από τους σοβαρούς λόγους που η περιφερειάρχης Βόρειου Αιγαίου Χριστιάνα Καλογήρου έδωσε προθεσμία 30 ημερών στο υπουργείο Μεταναστευτικής Πολιτικής προκειμένου να προβεί σε όλες τις απαραίτητες βελτιώσεις των συνθηκών και στα δύο ΚΥΤ.

ΤΟ ΧΡΟΝΟΔΙΑΓΡΑΜΜΑ. Τελικά, η διαδικασία μεταφορών από τα νησιά σε δομές της ενδοχώρας εντατικοποιήθηκε, μεταφέροντας συνολικά από την αρχή του έτους περισσότερους από 23.000 αιτούντες άσυλο. Βάσει του χρονοδιαγράμματος του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής, μέχρι το τέλος του έτους θα πρέπει να έχουν μεταφερθεί από τα νησιά στην ενδοχώρα περίπου 6.000 πολίτες τρίτων χωρών, με τους 5.000 να φιλοξενούνται σε ξενοδοχεία και καταλύματα και 1.000 στο πρόγραμμα της Υπατης Αρμοστείας «Εστία».

Σήμερα, ο αριθμός των προσφύγων και μεταναστών στα νησιά (στοιχεία έως 20 Δεκεμβρίου, του Εθνικού Συντονιστικού Κέντρου Ελέγχου Συνόρων, Μετανάστευσης και Ασύλου) έχει μειωθεί και από 20.112 που ήταν στις 11 Σεπτεμβρίου φτάνει τις 14.423. Αισθητή είναι και η μείωση στον αριθμό όσων διαμένουν πλέον στη Μόρια συγκριτικά με τους προηγούμενους μήνες (4.771), παραμένοντας ωστόσο υψηλότερος από εκείνον που επιτρέπει η χωρητικότητα.

Παρά τις μεταφορές όμως, το νησί που φαίνεται πως θα υποδεχθεί το 2019 με μεγάλο αριθμό προσφύγων και μεταναστών είναι η Σάμος. Στις 20 Δεκεμβρίου, στο ΚΥΤ της Σάμου βρίσκονταν 3.979 άτομα.

Μία από τις δυσάρεστες εκπλήξεις του 2018 ήταν και η μεγάλη αύξηση των αφίξεων από τον Εβρο. Είναι ενδεικτικό πως από την αρχή του έτους μέχρι και τα μέσα Νοεμβρίου είχαν εισέλθει μέσω Εβρου 14.250 πολίτες τρίτων χωρών. Το ίδιο διάστημα πέρυσι οι αντίστοιχες αφίξεις μέσω Εβρου δεν ξεπέρασαν τις 5.500. Φέτος καταγράφηκε και αρνητικό ρεκόρ στα τροχαία με θύματα μετανάστες, οι οποίοι μεταφέρονταν από τους διακινητές μέσω Εβρου προς άλλες περιοχές της Βόρειας Ελλάδας. Μέσα σε δύο μήνες, συνολικά 16 μετανάστες έχασαν τη ζωή τους στην άσφαλτο.

ΠΑΙΔΙΑ – ΦΑΝΤΑΣΜΑΤΑ

Αυξήθηκε το 2018 ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων

Η χρονιά που φεύγει αφήνει πίσω της, όμως, και έναν αυξημένο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα – τον υψηλότερο των τελευταίων μηνών -, τα περισσότερα από τα οποία βρίσκονται απροστάτευτα εκτός δομών μακροχρόνιας ή προσωρινής φιλοξενίας.

Είναι ενδεικτικό πως, σύμφωνα με τα επικαιροποιημένα στοιχεία του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ), στις 15 Δεκεμβρίου, τα ασυνόδευτα παιδιά ξεπερνούσαν τις 3.880, την ώρα που μόλις 15 ημέρες νωρίτερα ο αριθμός τους ήταν μικρότερος κατά σχεδόν 100 ανηλίκους (στις 30 Νοεμβρίου ο εκτιμώμενος αριθμός ήταν 3.786).

Ιδιαιτέρως ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι 2.094 παιδιά είναι απροστάτευτα καθώς βρίσκονται εκτός δομών τόσο μακροχρόνιας όσο και προσωρινής φιλοξενίας, με περίπου 700 να βρίσκονται σε Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης κυρίως στα νησιά. Κι αυτό γιατί υπάρχουν μόλις 1.219 διαθέσιμες θέσεις σε δομές και διαμερίσματα υποστηριζόμενης διαβίωσης ασυνόδευτων ανηλίκων και μερικές εκατοντάδες θέσεις προσωρινής φιλοξενίας σε safe zones και σε ξενοδοχεία.

Μάλιστα, οι υπάρχουσες δομές δουλεύουν στο… κόκκινο, με τις καθυστερήσεις στη χρηματοδότηση να δυσκολεύει το έργο τους και να βάζει σε κίνδυνο την καθημερινότητα των ίδιων των παιδιών που φιλοξενούνται σε αυτές.

Πιο πρόσφατο παράδειγμα είναι αυτό της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Praksis, η οποία ανακοίνωσε πως εξαιτίας αδικαιολόγητων καθυστερήσεων στην εκταμίευση των κονδυλίων δεν μπορεί να συνεχίσει τη λειτουργία των συνολικά 11 δομών φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων. Η εξέλιξη αυτή θα είχε ως αποτέλεσμα από τη νέα χρονιά όχι μόνο να μειωθούν οι διαθέσιμες θέσεις φιλοξενίας παιδιών, αλλά και κάποια από τα ασυνόδευτα να μην καταφέρουν να μπουν σε άλλες δομές. Ευτυχώς, όπως ανακοίνωσε η αναπληρώτρια υπουργός Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Κοινωνικής Αλληλεγγύης Θεανώ Φωτίου, από την πρώτη κιόλας ημέρα του χρόνου τη λειτουργία των Δομών Φιλοξενίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων της ΜΚΟ Praksis αναλαμβάνει ο ΔΟΜ.

Υπάρχουν, δε, και τα παιδιά – φαντάσματα. Πρόκειται για ανήλικα παιδιά που είναι άστεγα ή για τα οποία δεν υπάρχει κάποια αναφορά τοποθεσίας. Αυτά τα «εξαφανισμένα» παιδιά φτάνουν τα 828, ενώ 291 βρίσκονται σε άτυπη στέγαση – φιλοξενία.

Τα δεδομένα του ΕΚΚΑ, πάντως, δείχνουν και μια αλλαγή στην εθνική ταυτότητα των παιδιών που φτάνουν πλέον στην Ελλάδα και ζουν εδώ. Σύμφωνα με τα στοιχεία, το 32% των ανηλίκων είναι από το Αφγανιστάν και το 30% από το Πακιστάν. Η Συρία, που τα προηγούμενα χρόνια ήταν η κύρια χώρα προέλευσης, πλέον αντιπροσωπεύει μόλις το 12% των ασυνόδευτων ανηλίκων, ενώ ένα 25% είναι παιδιά που κατάγονται από άλλες χώρες, κυρίως της Αφρικής.

Δύσκολες έως και επικίνδυνες είναι οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζουν τα παιδιά στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης. Μόλις πριν από μερικές ημέρες οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, οι οποίοι ολοκληρώνουν τις δραστηριότητές τους στο ΚΥΤ στο Φυλάκιο του Εβρου, έκαναν έκκληση στις Αρχές να προσφέρουν επειγόντως την απαραίτητη φροντίδα υγείας σε πρόσφυγες και μετανάστες. Στο συγκεκριμένο Κέντρο από τα 240 άτομα που υπάρχουν σταθερά, τα μισά είναι ασυνόδευτοι ανήλικοι, οι οποίοι ζουν σε ακατάλληλες συνθήκες, ορισμένοι για αρκετούς μήνες, με περιορισμένη πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες φροντίδας υγείας.