Το 2018 ήταν μια ευτυχής συγκυρία για τις βιβλιοπαρουσιάσεις των ιστορικών βιβλίων – και μέσα από το «Βιβλιοδρόμιο». Ξεχώρισαν από τη μια, η αμετάφραστη βιογραφία για τον Ντε Γκολ του Τζούλιαν Τζάκσον και, από την άλλη, το εμβληματικό βιβλίο του Ρίτσαρντ Εβανς για τον ευρωπαϊκό 19ο αιώνα που κυκλοφόρησε φέτος στα ελληνικά αν και είχε γραφτεί παλαιότερα. Η άτυπη αυτή «σκυταλοδρομία» μεταξύ βρετανών ιστορικών που φέτος δείχνουν να κυριαρχούν δεν θα μπορούσε να κλείσει παρά με το καινούριο βιβλίο του Ιαν Κέρσοου, το οποίο συγκεφαλαιώνει την ευρωπαϊκή ιστορία από το 1950 ώς το 2017. Και οι τρεις αυτοί σημαντικοί ιστορικοί καταθέτουν βιβλία θεωρητικά εκτός του πεδίου τους μετακινούμενοι σε άλλα ερευνητικά ενδιαφέροντα. Η πιο κλασική θεωρητικά προσέγγιση, αυτή του Κέρσοου, αφορά όχι μόνο το χθες αλλά και το σήμερα. Η Ιστορία δεν ανήκει μόνο στο παρελθόν, αλλά είναι εργαλείο συγκρότησης και κατανόησης του σύγχρονου τοπίου.

Το «Τρενάκι του λούνα παρκ που τρέχει πολύ γρήγορα»: αυτός είναι επί λέξει ο τίτλος του νέου βιβλίου («Roller-Coaster») βάζοντας σίγουρα δύσκολα σε μια ενδεχόμενη ελληνική μετάφραση. Αν η βιογραφία του Χίτλερ πριν από περίπου 20 χρόνια είχε θεωρηθεί το opus magnum του, ο άγγλος ιστορικός επανέρχεται με ένα έργο που μπορεί να θεωρηθεί εφάμιλλης αξίας εξετάζοντας τη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία χωρίς να σταματήσει όπως συνήθως συμβαίνει σε αντίστοιχες «επισκοπήσεις» στο τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Εδώ ο ιστορικός φτάνει ώς το 2017. Δεν είναι απομονωμένος στο χθες, αλλά συνδεδεμένος άρρηκτα με το πλαίσιο στο οποίο ζει και κινείται.

Οταν ολοκλήρωσε το βιβλίο του «Στην Κόλαση των Δύο Πολέμων 1914-1949» (μτφ. Ελένη Αστερίου, Αλεξάνδρεια 2016) ο Κέρσοου είχε πει ότι ήταν το δυσκολότερο έργο που είχε αναλάβει ποτέ, παρότι επρόκειτο κυρίως για μια συνθετική εργασία παρά για πρωτογενή έρευνα. Με το τελευταίο του έργο επιχειρεί πιθανότατα κάτι δυσκολότερο: να γράψει ιστορία για εποχές τις οποίες έχει βιώσει χωρίς τη συναισθηματική και χρονική απόσταση. Κάτι σαν πτώση χωρίς αλεξίπτωτο. Ομως ο Κέρσοου δεν διστάζει να πιάσει το νήμα από εκεί που το άφησε. Από το 1949, δηλαδή, και από μία ήπειρο κατεστραμμένη και εξαντλημένη από τον πόλεμο. Αν η «Επιδίωξη της ισχύος» του Εβανς περιγράφει τον χρυσό αιώνα της Ευρώπης – τον 19ο αιώνα – και η «Κόλαση των Δύο Πολέμων» την πορεία της προς την αυτοκαταστροφή, το 1950, οπότε ξεκινάει το «Roller-Coaster», δηλώνει την ανηφορική διαδρομή της Ευρώπης και των ηγετών της προς τη συναίνεση και την αναζήτηση της ειρήνης και της ευημερίας. Μια μακρά περίοδος, οι κατακτήσεις της οποίας έμοιαζαν μέχρι πρότινος αδιαμφισβήτητες, αλλά που σήμερα δείχνει να κλονίζεται εξαιτίας θεσμικών και ασύμμετρων απειλών εντός και εκτός της ευρωπαϊκής επικράτειας.

Η πορεία της Μεγάλης Βρετανίας

Ο Κέρσοου φαίνεται να αντλεί την έμπνευση για τον τίτλο του βιβλίου – και όσα αυτός υποδηλώνει – από την οικεία σε αυτόν ξέφρενη μεταπολεμική πορεία της Μεγάλης Βρετανίας. Μιας πρώην αυτοκρατορίας που μεταβαλλόταν σε μια «κουρασμένη» χώρα, με άρνηση να αποδεχθεί τη νέα πραγματικότητα. Τα γεγονότα – σταθμοί μιλούν από μόνα τους: απόρριψη ένταξής της το 1963 στο τότε πρόπλασμα της ευρωπαϊκής ένωσης από τη Γαλλία, μετέπειτα ένταξή της στην ΕΟΚ και σήμερα Brexit. Μια ξέφρενη κούρσα σαν σε τρενάκι του λούνα παρκ, μια παράλληλη πορεία του οποίου θυμίζει και την ευρωπαϊκή μεταπολεμική: από την απόλυτη καταστροφή στην ευημερία και τώρα πάλι σε μια νέα δίνη σύνθετων και δυσεπίλυτων προβλημάτων. Ο Κέρσοου βλέπει τη μεγάλη εικόνα με ψυχραιμία: η Ευρώπη διανύει την περίοδο της μεγαλύτερης ευημερίας της, ενώ παράλληλα οι ανισότητες και η ανάδυση αυταρχικών πολιτικών δημιουργούσαν ήδη ένα εκρηκτικό μείγμα. Δεν πέφτει, όμως, στην παγίδα να κάνει προβλέψεις. Ξέρει καλά το όριο της «συγχρονικής ιστορίας» που επιχειρεί να γράψει.

Τρία μεγάλα θέματα τον απασχολούν στο βιβλίο του. Ποια είναι αυτή η Ευρώπη των 28 και σύντομα των 27, πώς κατάφερε να εγκαθιδρυθεί ο μηχανισμός της Ευρωπαϊκής Ενωσης εντός της ηπείρου φέρνοντας μια σταθερότητα και ειρήνη (που μέχρι τότε υπήρχε απλώς ως διάστημα μεταξύ πολέμων) και αν όλο αυτό το σύστημα μπορεί να λειτουργήσει σε μια εγγύτερη ένωση.

Οι ΗΠΑ, σύμφωνα με τον άγγλο ιστορικό, είχαν καθοριστικό ρόλο σε αυτή την διαδικασία λειτουργώντας ως πυλώνας ασφάλειας στην περιοχή, προσφέροντας την απαραίτητη στρατιωτική ομπρέλα, εξωτερική προστασία και ειρήνευση στο εσωτερικό. Σήμερα όμως το συμβόλαιο ΗΠΑ – Ευρώπης έχει διαρραγεί και η ενδεχόμενη λήξη του θα φέρει εξελίξεις που κανείς πλέον δεν μπορεί να προβλέψει. Η απάντηση σε αυτήν την τεκτονικών διαστάσεων γεωστρατηγική μετακίνηση θα ήταν σύμφωνα με τον Κέρσοου «περισσότερη Ευρώπη». Παρ’ όλα αυτα, η φορά των πραγμάτων φαίνεται αυτή τη στιγμή να κινείται σε τελείως αντίθετη κατεύθυνση.

Ας κλείσουμε όμως όπως ξεκινήσαμε: Τζάκσον – Εβανς – Κέρσοου, μια τριπλέτα σπουδαίων και παγκόσμιας εμβέλειας ιστορικών. Τα νέα τους βιβλία κινούνται εκτός των πεδίων στα οποία θεωρούνται κορυφαίοι. Αυτό δείχνει την τόλμη τους να ανανεώνονται, να επεκτείνουν και να διευρύνουν τα πεδία έρευνάς τους αλλά και να προσδίδουν στην ιστορία νέες διαστάσεις όπως τη γεωπολιτική, τις διεθνείς σχέσεις, την πολιτική επιστήμη συνδεδεμένα στο σύγχρονο γίγνεσθαι. Δεν αποκηρύττουν, ωστόσο, ποτέ την ίδια την ιστορία για άσκοπους πειραματισμούς. Τα βιβλία τους δεν είναι απλώς page turner που προσφέρουν την ευχαρίστηση πρόσκαιρων θεωριών, αλλά νέα βιβλία αναφοράς που συγκροτούν ένα σύγχρονο συναρπαστικό ιστορικό σώμα.

Ian Kershaw

«Roller-Coaster»

Eκδ. Allen Lane, σελ. 704

Tιμή: 25 ευρώ