Στο τέλος της προηγούμενης χιλιετίας το κλίμα στη Δύση ήταν κλίμα ευφορίας, αυταρέσκειας και θριαμβολογίας. Η Δύση είχε επικρατήσει πλήρως σε όλα τα επίπεδα. Η προσδοκία ήταν ότι ο εικοστός πρώτος αιώνας θα ήταν ο αιώνας της εξάπλωσης των δυτικών αξιών, του δυτικού δημοκρατικού πολιτικού συστήματος και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και στον υπόλοιπο πλανήτη. Η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογική επανάσταση θα έφερναν τη νέα τάξη και στο πιο απομακρυσμένο χωριό του πλανήτη. Στο συστημικό επίπεδο, η πλήρης επικράτηση της αμερικανικής υπερδύναμης δημιουργούσε συνθήκες μονοπολισμού, μιας νέας Ρώμης.

Στο τέλος της δεύτερης δεκαετίας της νέας χιλιετίας, το νέο αυτό πλανητικό status quo με επίκεντρο και ηγεμόνα τη Δύση αποδεικνύεται βραχύβιο. Αντίθετα, ο πλανήτης επιστρέφει σε πολιτικές πρακτικές Μεσοπολέμου. Ανάμεσα στις μεγάλες δυνάμεις υπάρχει έλλειψη εμπιστοσύνης και αντικρουόμενα συμφέροντα. Μια νέα ιστορική διαλεκτική αναπτύσσεται ανάμεσα στη Δύση και «τους άλλους», που έχει και πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Πρώτον, με το ακραίο τζιχαντιστικό Ισλάμ που πήρε μανιχαϊστικές διαστάσεις μετά την 11η Σεπτεμβρίου και μετά το νεοσυντηρητικό πρότζεκτ του εκδημοκρατισμού της Μέσης Ανατολής που απέτυχε βυθίζοντας την περιοχή στο χάος και την αστάθεια. Δεύτερον, με την Κίνα που βγαίνει αργά αλλά σταθερά από το περιφερειακό καβούκι της με ηγεμονικές αξιώσεις στην πλανητική σκακιέρα. Τρίτον, μια αναθεωρητική Ρωσία που έχει επιστρέψει σε λογικές σφαιρών επιρροής. Ακολουθώντας συνάμα μια επιθετική πολιτική αποσταθεροποίησης της Δύσης μέσα από την ανάμειξή της στα εσωτερικά των δυτικών δημοκρατιών. Προκλήσεις από χώρους με αντικρουόμενα γεωπολιτικά συμφέροντα, διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο και διαφορετικό τρόπο πολιτικής οργάνωσης της κοινωνίας.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Δύση δεν προέρχονται μόνον από «τους άλλους». Εξίσου σημαντικές είναι οι εγγενείς προκλήσεις. Πρώτον, η παγκοσμιοποίηση. Από το 1950, η παγκόσμια οικονομία αναπτύσσεται με ρυθμούς πάνω από 2% κατά μέσο όρο και με χαμηλό πληθωρισμό. Οι ανισότητες όμως είναι η αρνητική όψη της παγκοσμιοποίησης που δημιουργεί κοινωνική δυσανεξία. Ενώ η κρίση του 2008 ανέδειξε και τις ατέλειες της θεσμικής οργάνωσης της ευρωζώνης. Δεύτερον, η τεχνολογική επανάσταση. Η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη δημιουργούν νέες συνθήκες στον τρόπο παραγωγής. Παραδοσιακές βιομηχανίες εξαφανίζονται ή υποχωρούν ενώ κάθε ρομπότ στον χώρο παραγωγής αφήνει 6 εργάτες ανέργους. Μια νέα διαιρετική τομή προνομιούχων και μη προνομιούχων δημιουργείται, με βάση τον τεχνολογικό αναλφαβητισμό. Τρίτον, είναι ο κατακερματισμός των δυτικών κοινωνιών μέσα από τις πολιτικές ταυτότητας. Η δημιουργία μιας πολιτικής ορθότητας που βασίζεται σε έναν στείρο δικαιωματισμό είτε στα πλαίσια φυλετικής ή γενετικής ή σεξουαλικής ταυτότητας δημιουργεί ομάδες που σκέπτονται όχι ως μέλη μιας κοινωνίας αλλά μόνο ως μέλη μιας ομάδας. Τα επιμέρους δικαιώματα που εκφράζονται εξατομικευμένα ή ομαδικά χωρίς να εκφράζονται συνολικά κοινωνικά μέσα από τον σεβασμό των θεμελιωδών ελευθεριών κατακερματίζουν τις κοινωνίες και δημιουργούν αντίπαλες κοινωνικές ομάδες.

Ολα αυτά μαζί με το Μεταναστευτικό και την τρομοκρατία δημιουργούν δημογραφικό και πολιτισμικό πανικό, που στην Αμερική οδήγησαν στο whitelash και την εκλογή Τραμπ. Στην Ευρώπη οδήγησαν στο Μπρέξιτ και στον λαϊκισμό αριστεροδεξιάς κοπής.

Βρισκόμαστε σε μια εποχή οικονομικών και τεχνολογικών αλλαγών που οδηγούν σε εθνικιστικό παροξυσμό, την κατάρρευση των πολιτικών συνεργασίας και την ανάδυση νέων μεγάλων δυνάμεων. Η δημοκρατία είναι σε υποχώρηση, οι δημαγωγοί σε άνοδο, μαζί και ο λαϊκισμός, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία. Οπως ακριβώς και στον Μεσοπόλεμο. Το στοίχημα είναι να μη βαδίσουμε ως υπνοβάτες σε μια νέα καταστροφή.

Ο Κωνσταντίνος Αρβανιτόπουλος είναι καθηγητής Διεθνούς Πολιτικής,  πρώην υπουργός