«Πάντα η ποίηση είναι πιο δυνατή από τον ποιητή. Οσο ταλαντούχος κι αν είναι δεν μπορεί να υποτάξει πλήρως την Ποίηση. Δεν μπορεί, τελικά, να την υπερβεί. Κάτι περισσεύει. Εκείνη, πολλαπλασιαζόμενη διαρκώς, κρατάει για τους μεταγενέστερους την αναμέτρηση…». Οι σκέψεις του Μάρκου Μέσκου, ο οποίος πέθανε την Πρωτοχρονιά σε ηλικία 84 ετών, αποτυπώνονται στη «Συνηγορία ποιήσεως» (Κίχλη, 2015) δίνοντας το μέτρο για την αγωνία της γραφής που τον «στοίχειωνε». Πιθανότατα, όμως, και για τις ερμηνείες που δέχθηκε η ποίησή του, ενταγμένη καθώς ήταν αναπόφευκτα στο πολιτικό πλαίσιο της μεταπολεμικής «γενιάς των ηττημένων».

Η δεκαετία της Κατοχής και του Εμφυλίου, άλλωστε, οι επιπτώσεις, τα τραύματα και τα φαντάσματά της επιβίωσαν στην ποίηση του γεννημένου το 1935 στην Εδεσσα Μέσκου, ο οποίος έζησε τα γεγονότα ώς την εφηβεία του. Γι’ αυτό και το συναισθηματικό τοπίο που συγκροτεί το έργο του (διηγήματα, σημειώσεις, πεζογραφήματα) αντανακλά ένα τοπίο αναμνήσεων, όπου πρωταγωνιστεί η φύση, η χλωρίδα και η πανίδα της Βόρειας Ελλάδας. Αλλά και ένα προσωπικό μαρτυρολόγιο, όπου ο Μέσκος ονοματίζει τους αγαπημένους του νεκρούς (τον πεζογράφο Ομηρο Πέλλα ή τον  ποιητή Θανάση Πάσχο). Πολλοί από αυτούς είναι σλαβομακεδονικής καταγωγής και κουβαλούν το φορτίο της ετερότητας (στο διήγημα «Ο σημαδεμένος» από τη συλλογή «Νερό Καρκάγια», ο ήρωας βρίσκεται εξόριστος στη «γειτονική χώρα με τον Βαρδάρη ποταμό στο ξεκίνημά του» και προσπαθεί να έρθει στην Ελλάδα για να βρει τον τάφο του εκτελεσμένου από τους Γερμανούς αδελφού του).

Ο ίδιος ο Μέσκος στις κατά καιρούς συνεντεύξεις του δήλωνε ότι η ποίησή του, όσο χαμηλόφωνη κι αν ήταν, δεν ήταν αμερόληπτη. Επαιρνε ακριβώς το μέρος των «ηττημένων» της ελληνικής Ιστορίας, ενώ ο ίδιος δήλωνε «ουμανιστής κομμουνιστής». Η στάση του αυτή τον οδήγησε τον Σεπτέμβριο του 2015 να αποδεχθεί τη 12η θέση στο ψηφοδέλτιο Επικρατείας του ΣΥΡΙΖΑ (μη εκλόγιμη, όπως απαίτησε, καθώς «η ψυχή μας κάνει πανιά»). Με δημόσιες δηλώσεις του μάλιστα την περίοδο εκείνη συμμετείχε στον γενικό αντιμνημονιακό λόγο, γεγονός που έθεσε σε μια απόσταση την αποτίμηση της ποιητικής του γραφής («Ο ΣΥΡΙΖΑ ξεβράκωσε τη φασιστική δομή των Βρυξελλών και του Βερολίνου. Αυτό που υπέγραψε ο Αλέξης Τσίπρας δεν είναι Μνημόνιο, είναι συμφωνία…»).

ΟΙ ΣΥΛΛΟΓΕΣ. Η καλλιτεχνική αποτίμηση, σε κάθε περίπτωση, περιλαμβάνει τα ποιητικά βιβλία «Πριν από τον θάνατο» (Νέα Πορεία, 1958), «Μαυροβούνι» (ιδιωτική έκδοση, 1963), «Τα ανώνυμα» (ιδιωτική έκδοση, 1971), «Αλογα στον ιππόδρομο» (Ερμής, 1973), «Ιδιωτικό νεκροταφείο» (εκτός εμπορίου, 1975), «Τα ισόβια ποιήματα» (1977), «Τα φαντάσματα της ελευθερίας» (1979), «Ανθη στο καταραμένο φίδι» (1983), «Στον ίσκιο της γης» (Υψιλον, 1986), «Χαιρετισμοί» (1995), «Ψιλόβροχο» (Νεφέλη, 2000), «Ελεγείες» (Ικαρος, 2005), «Στον ενικό και πληθυντικό ψίθυρο» (Νεφέλη, 2009), «Τα λύτρα» (Γαβριηλίδης, 2012, για το οποίο κέρδισε Κρατικό Βραβείο Ποίησης), «Τα ποιήματα της σκάλας» (Γαβριηλίδης, 2013), «Στην όχθη του παραδείσου» (Το Ροδακιό, 2016) και «Ονειρα στον Αδη» (Το Ροδακιό, 2018). Το «Μαύρο δάσος» του 1981, εξάλλου, αποτελεί συγκεντρωτική έκδοση των ποιημάτων 1958 – 1980, ενώ ακολούθησε το «Μαύρο δάσος Ι, ΙΙ» (Γαβριηλίδης, 2013). Από τα πεζά ξεχωρίζουν η «Κομμένη γλώσσα» (Ερασμος, 1979, Νεφέλη, 1997), το «Μουχαρέμ» (Νεφέλη, 1999), το «Νερό Καρκάγια» (Ικαρος, 2005).