Οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης έχουν κεντρικό σύστημα διορισμού των εκπαιδευτικών, ενώ κάποιες έχουν αρκετά αποκεντρωμένο σύστημα, γνωστό ως σύστημα «ανοικτών προσλήψεων» (open recruitment). Η λήψη της σχετικής απόφασης μπορεί να γίνεται κεντρικά (αρμόδιο υπουργείο, περιφέρειες, δήμος) ή και σε επίπεδο σχολείου με κάποια εμπλοκή και των τοπικών διοικητικών Αρχών (όπως συμβαίνει στην Ολλανδία, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις σκανδιναβικές χώρες κ.α.). Γενικά προβλέπονται είτε διαγωνιστικές εξετάσεις (σε συνδυασμό με ακαδημαϊκά προσόντα), είτε κατάλογοι υποψηφίων – επετηρίδα (και τα δύο ως άνω αποτελούν συγκεντρωτικά συστήματα διοίκησης) είτε «ανοικτές προσλήψεις» (αποκεντρωμένο σύστημα).

Με δεδομένο ότι η χώρα μας προς το παρόν δεν μπορεί να εφαρμόσει ένα αποκεντρωμένο σύστημα διορισμού στην εκπαίδευση, θεωρώ ότι είναι αναγκαία η στελέχωσή της με διορισμούς από έναν ενιαίο πίνακα και μέσα από ένα σύστημα ΑΣΕΠ που θα διασφαλίζει σαφή ποιοτικά χαρακτηριστικά και θα επιτρέπει και την είσοδο στην εκπαίδευση νέου δυναμικού έπειτα από επιτυχείς εξετάσεις σε συνδυασμό με ακαδημαϊκά και πιθανόν κάποια κοινωνικά κριτήρια.

Το σύστημα που συζητήθηκε πρόσφατα στο Υπουργικό Συμβούλιο ως πρόταση του υπουργού Παιδείας για τους διορισμούς δεν προβλέπει οποιαδήποτε εξέταση από το ΑΣΕΠ, αλλά την κατ’ επίφαση εποπτεία της διαδικασίας (πιθανόν σε περιπτώσεις ενστάσεων), αφού είναι αδύνατον να ελεγχθούν από το παραπάνω Συμβούλιο τα μόρια (προϋπηρεσία, ακαδημαϊκά και κοινωνικά κριτήρια) δεκάδων χιλιάδων υποψηφίων που θα είναι υποψήφιοι για τις θέσεις που θα προκηρυχθούν.

Απαιτείται, λοιπόν, ένα σύστημα πρόσληψης των εκπαιδευτικών που δεν θα αδικεί όσους έχουν υπηρετήσει ως αναπληρωτές εκπαιδευτικοί, αλλά θα δίνει ευκαιρίες και σε προσοντούχους νεότερους υποψηφίους. Ηδη λόγω συνθηκών υπηρετεί ένα αρκετά «γερασμένο» εκπαιδευτικό προσωπικό στα σχολεία, που είναι έμπειρο και ικανό, αλλά το χωρίζει μεγάλη ηλικιακή απόσταση από τους μαθητές με ό,τι αυτό μπορεί να σημαίνει από παιδαγωγική άποψη.

Σε κάθε περίπτωση, εκείνο που πρέπει να διαφυλαχθεί πάνω από όλα είναι το αξιόπιστο και αξιοκρατικό του συστήματος πρόσληψης με παράλληλη εξασφάλιση της αναγκαίας παιδαγωγικής επάρκειας.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ένας από τους βασικότερους στόχους της εκπαίδευσης είναι να προσφέρει στα παιδιά ουσιαστική παιδεία και μόρφωση, συμβάλλοντας στην ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους και στην ομαλή ένταξή τους στο κοινωνικό σύστημα.

Οι ήδη πτυχιούχοι-υποψήφιοι εκπαιδευτικοί έχουν εξειδικευτεί σε ένα ή περισσότερα γνωστικά αντικείμενα, αλλά οι περισσότεροι δεν διαθέτουν ειδικές σπουδές ή πιστοποιητικό παιδαγωγικής επάρκειας. Ενα πιστοποιητικό το οποίο πρέπει να είναι προαπαιτούμενο για τον διορισμό στην εκπαίδευση. Φυσικά η έλλειψή του δεν μπορεί να αποκλείσει χιλιάδες υποψήφιους πτυχιούχους από τον επόμενο διαγωνισμό ΑΣΕΠ και θα απαιτηθεί σχετική εξέταση, από την οποία πρέπει να εξαιρεθούν οι κάτοχοι  πιστοποιητικού παιδαγωγικής επάρκειας.

Βραχυπρόθεσμα και λόγω του γεγονότος ότι δεν έχει διεξαχθεί διαγωνισμός ΑΣΕΠ για πολλά χρόνια, ενώ έχουν εξαντληθεί οι σχετικοί πίνακες, τουλάχιστον στις θεωρούμενες βασικές ειδικότητες, η προϋπηρεσία, σε συνδυασμό με τυπικά προσόντα και κοινωνικά κριτήρια, μπορούν να αποτελούν τις προϋποθέσεις κατάταξης των υποψηφίων στους πίνακες διορισμών μέχρι τον επόμενο διαγωνισμό ΑΣΕΠ, εφόσον αυτός καθιερωθεί (διαγωνισμός βέβαια που χρειάζεται βελτιώσεις και εξορθολογισμό δαπανών σε σχέση με το παρελθόν). Παράλληλα με τη διαγωνιστική διαδικασία (και για κάποια μεταβατική περίοδο) πρέπει να προβλεφθεί ποσοστό διορισμού εκπαιδευτικών με βάση την προϋπηρεσία, δεδομένης της απασχόλησης κάθε χρόνο μεγάλου αριθμού αναπληρωτών, επειδή δεν έχουν γίνει διορισμοί μονίμων εκπαιδευτικών εδώ και πολλά χρόνια.

Ο Σωτήρης Γκλαβάς είναι πρώην πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής