«Κύριε Μίλερ, είστε ένας συμπαθητικός άνθρωπος και σας γνωρίζουμε από τον Αγιαξ, αλλά εδώ σταματούν όλα. Να έχετε μια υπέροχη μέρα και καλή σας νύχτα».

Ηταν η δεύτερη τηλεφωνική επικοινωνία της ηγεσίας της εταιρείας των Ολλανδικών Σιδηροδρόμων (NS) με τον Σάλο Μίλερ. «Αμέσως σκέφτηκα: τώρα θα δείτε», μονολόγησε ο 82χρονος Ολλανδός.

Η σταυροφορία του άλλοτε φυσικοθεραπευτή του Αγιαξ, που κατάφερε να επιβιώσει του Ολοκαυτώματος, κατά των NS είχε φτάσει σε καθοριστική καμπή.

Ο Μίλερ απαιτούσε αποζημίωση για τον ίδιο και για όλους τους επιζήσαντες Εβραίους και των παιδιών τους που μεταφέρθηκαν από τους NS σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Συνολικά 107.000 Εβραίοι και Αθίγγανοι μεταφέρθηκαν με τα βαγόνια της εταιρείας των Ολλανδικών Σιδηροδρόμων οι οποίοι πληρώθηκαν από τους Ναζί με ένα ποσό που σε σημερινά χρήματα αντιστοιχούν σε 2,5 εκατ. ευρώ. Απ’ αυτούς μόνο 5.000 επέστρεψαν.

Ο Μίλερ είναι πολύ γνωστός στην Ολλανδία από τη θητεία του στην ομάδα του Αγιαξ την εποχή που μεγαλουργούσε με τον Γιόχαν Κρόιφ.

Είχε σπουδάσει φυσικοθεραπευτής δίπλα στον καθηγητή Ρόντενμπουργκ. Τα χέρια του ήταν μαγικά, γεγονός που εκτιμήθηκε ιδιαίτερα από τον δάσκαλό του ο οποίος του άνοιξε την πόρτα του Αγιαξ.

Ο Μίλερ έκανε τον Κρόιφ, τον Κάιζερ και όλους τους παίκτες της εκπληκτικής ομάδας του Αγιαξ να πετούν στον αγωνιστικό χώρο. Ταυτόχρονα όμως είχε γίνει ο έμπιστός τους και ο άνθρωπος που μπορούσε να τους εμψυχώνει όσο κανείς άλλος λόγω του ταλέντου του στη διαλεκτική.

Το 1972, αμέσως μετά την κατάκτηση του δεύτερου Κυπέλλου Πρωταθλητριών από τον Αίαντα, ο Μίλερ συγκρούστηκε με την ηγεσία του συλλόγου για οικονομικούς λόγους αλλά και γιατί διεκδικούσε έναν μεγαλύτερο ρόλο στην ομάδα, με αποτέλεσμα να αποχωρήσει.

Η ζωή του

Τα πρώτα χρόνια της ζωής του Σάλο Μίλερ έχει πολλά κοινά με αυτή της Αννας Φρανκ.

Οι γονείς του Λουίς Μίλερ και Λένα Μπλιτς συνελήφθησαν από τους Ναζί τον Νοέμβριο του 1942 και οδηγήθηκαν στο κέντρο κράτησης του Βέστερμπροκ, στην περιφέρεια Ντρέντε της Ολλανδίας με βαγόνια του Ολλανδικού Σιδηροδρόμου. Από εκεί προωθήθηκαν στο Αουσβιτς όπου θανατώθηκαν σε θαλάμους αερίων εννέα εβδομάδες αργότερα.

«Μέχρι απόψε και να είσαι φρόνιμος», ήταν οι τελευταίες λέξεις που είπε η Λένα Μπλιτς στον πεντάχρονο τότε γιο της, τη στιγμή που τον άφηνε στο σχολείο για να πάει στη δουλειά. Τις ίδιες λέξεις χρησιμοποίησε πολλά χρόνια μετά ο Σάλο για τον τίτλο του βιβλίου του.

Ο Σάλο συνελήφθη από τους Ναζί το ίδιο απόγευμα με τους γονείς του. Τον οδήγησαν στο Θέατρο της Ολλανδίας όπου συγκέντρωναν οι Ναζί τους συλληφθέντες και εκεί είδε για τελευταία φορά τη μητέρα και τον πατέρα του.

«Προσπάθησα να πάω κοντά τους, να πιάσω το χέρι της μητέρας μου, αλλά δύο γερμανοί στρατιώτες και μία νοσοκόμα με συγκράτησαν». Για τέσσερις ημέρες, όσες ήταν κρατούμενος, έκλαιγε. Αφέθηκε ελεύθερος αλλά για τα επόμενα χρόνια κρυβόταν σε σπίτια συγγενών και φίλων ενώ είχε αλλάξει και το μικρό του όνομα.

Μετά τον πόλεμο εμφάνισε μια υπερδιέγερση του νευρικού του συστήματος και άσθμα. Ηθελε να γίνει γιατρός αλλά λόγω των ψυχολογικών προβλημάτων του δεν κατάφερε να τελειώσει το σχολείο.

Το 1959 ανέλαβε φυσικοθεραπευτής στον Αγιαξ στον οποίον παρέμεινε 15 χρόνια.

Η διαμάχη

Το 2014 είδε στην τηλεόραση πως η Γαλλία πλήρωσε 60 εκατ. ευρώ σε αμερικανούς συγγενείς Εβραίων που είχαν μεταφερθεί με τους γαλλικούς σιδηρόδρομους σε κέντρα συγκέντρωσης των Ναζί, στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Τότε του γεννήθηκε η ιδέα να διεκδικήσει και από την εταιρεία των Ολλανδικών Σιδηροδρόμων αποζημιώσεις για τους επιζώντες και τους άμεσους συγγενείς τους που μεταφέρθηκαν στα κέντρα συγκέντρωσης.

Από το 2005 οι NS είχαν απολογηθεί για τον ρόλο τους στο Ολοκαύτωμα συμμετέχοντας σε πρωτοβουλίες για τη μνήμη των θυμάτων. Οι NS είχαν χρηματοδοτήσει επίσης με ένα εκατ. ευρώ την προσπάθεια ανεύρεσης του ανθρώπου που πρόδωσε την Αννα Φρανκ την οποία είχε αναλάβει πρώην πράκτορας του FBI. Ωστόσο η εταιρεία δεν ήθελε να ακούσει κουβέντα για αποζημιώσεις. Ο Μίλερ βρήκε κατανόηση από τους NS αλλά καμία διάθεση να πληρώσουν. Μετά τη δεύτερη τηλεφωνική επικοινωνία μαζί τους αποφάσισε να ζητήσει νομική βοήθεια. Η δικηγόρος του Λίσμπετ Ζέγκβελντ έθεσε τελεσίγραφο στην εταιρεία: ή πληρώνετε ή θα τα πούμε στο δικαστήριο.

Οι NS φοβήθηκαν το σκάνδαλο και υποχώρησαν. Οι δύο πλευρές κατέληξαν σε ένα «motu proprio» (εξωδικαστικό συμβιβασμό) και θα εξετάσουν από κοινού την κάθε περίπτωση ξεχωριστά για τις αποζημιώσεις που πρέπει να καταβληθούν.

«Είναι ένα αποτέλεσμα που δεν τολμούσα ούτε να ονειρευτώ. Χαίρομαι που οι Ολλανδικοί Σιδηρόδρομοι παραδέχτηκαν τον ρόλο τους και ανέλαβαν την ευθύνη», λέει ο Σάλο Μίλερ. Εκείνη την ημέρα, στα τέλη του περασμένου Νοεμβρίου, στο σπίτι του άλλοτε έμπιστου του Γιόχαν Κρόιφ είχε στηθεί ένα ανεπανάληπτο πάρτι. Ηταν η μέρα που ο Μίλερ νίκησε τους φόβους του και απέδειξε πως η ιστορική μνήμη είναι ζωντανή.