Η αβεβαιότητα της Αγκυρας για τον ρόλο της στη Συρία και γενικότερα στη Μέση Ανατολή την επόμενη μέρα δεν είναι ασύνδετη με την αμείωτη τουρκική προκλητικότητα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο. Αποδεικνύεται πρόωρη η θριαμβολογία για τη δήλωση του αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ περί επικείμενης αποχώρησης των αμερικανικών στρατευμάτων από τη Συρία. Πέρα από τη σχετικοποίηση του χρόνου αποχώρησης, τη γείτονα αφορούν αμεσότερα οι όροι που θέτει η Ουάσιγκτον στην Τουρκία: πρώτον, να διαλύσει τους εναπομείναντες θυλάκους των τζιχαντιστών, δεύτερον, να μην επιτεθεί στους Κούρδους, τον αποτελεσματικότερο και πιστότερο σύμμαχο των ΗΠΑ κατά των τζιχαντιστών στη Συρία.

Τίθεται δίλημμα για την Τουρκία που παρενέβη στον πόλεμο πρωτίστως για να εμποδίσει τους Κούρδους της Συρίας να θεμελιώσουν αυτόνομο κράτος, ενσωματώνοντας βαθμιαία τους «αδελφούς» τους από το Ιράκ και την Τουρκία. Μετά τη Συρία, η Τουρκία δεν αισθάνεται πια «πρώτο βιολί» στο ΝΑΤΟ και τη Δύση. Ωστόσο, αδυνατεί να ξεπεράσει τον ιστορικό της φόβο απέναντι στη Ρωσία. Αιωρείται ανάμεσα στον αντιδυτικό, αντι-ισραηλινό «σιιτικό άξονα» Ρωσίας – Ιράν – Λιβάνου (Χεζμπολάχ) – Συρίας (καθεστώτος Ασαντ) και στον διαμορφούμενο σουνιτικό άξονα Αιγύπτου – Ιράκ – Ιορδανίας που βρίσκεται εγγύτερα στις ΗΠΑ και συνεργάζεται με την Ελλάδα, την Κύπρο και το Ισραήλ.

Καθώς αποδυναμώνεται η ηγεμονική θέση που επεδίωξε στη Μέση Ανατολή, η Τουρκία στρέφεται δυναμικότερα στο κέντρο βάρους της δυτικής της υπόστασης, την Ανατολική Μεσόγειο. Μιλώντας για τη «γαλάζια πατρίδα» ο υπουργός Αμυνας Χουλουσί Ακάρ εξέφρασε την απαίτηση της Τουρκίας να λάβει αντισταθμιστικό μερίδιο στη γεωπολιτική και ενεργειακή αναβάθμιση της Ανατολικής Μεσογείου. Εκεί διαδραματίζονται αποφασιστικές εξελίξεις χωρίς την Αγκυρα. Ελλάδα, Κύπρος, Ισραήλ, Αίγυπτος έχουν κτίσει την τελευταία δεκαετία μια συστηματική στρατιωτική και ενεργειακή συνεργασία. Οι έρευνες για υδρογονάνθρακες στις Αποκλειστικές Οικονομικές Ζώνες (ΑΟΖ) τους υπόσχονται εθνική ενεργειακή επάρκεια, δυνατότητα σημαντικών εξαγωγών και αναχαίτιση αμφισβητήσεων από επιθετικούς γείτονες.

Η θεωρία των «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο και η εναντίωση στις εξορύξεις υδρογονανθράκων στην Κύπρο είναι οι δύο μοχλοί πίεσης της Τουρκίας. Ως προς το πρώτο κλιμακώνει τις απειλές για το εύρος της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης. Ως προς το δεύτερο, εμποδίζει τις εξορύξεις της Κύπρου και απειλεί με δικές της αντιπροβάλλοντας άλλες χαράξεις ΑΟΖ στην Κύπρο, τα Δωδεκάνησα, ακόμα και την Κρήτη. Σε αυτό το πλαίσιο, τουρκικά ερευνητικά πλοία, όπως το «Μπαρμπαρός Χαϊρεντίν Πασά», συνοδευόμενα από πολεμικά, πλέουν από το 2018 στα δυτικά και νοτιοδυτικά της Κύπρου. Παράλληλα, η απαίτηση Ερντογάν να δοθεί και στους Τουρκοκυπρίους μερίδιο από τις εξορύξεις στην Κύπρο φαίνεται να συμβαδίζει με νέα διαπραγμάτευση για επίλυση του Κυπριακού το 2019. Η Τουρκία θα εξακολουθήσει να είναι σημαντική για τη Δύση. Αλλά θα χρειαστεί καιρό για να ξανακερδίσει το χαμένο έδαφος έναντι άλλων ισχυροποιημένων χωρών στη Μεσόγειο και στη Μέση Ανατολή (Ισραήλ, Αίγυπτος). Η Ελλάδα βρίσκεται στον πυρήνα αυτού του περιφερειακού μπλοκ και δεν αντιμετωπίζει ανάλογα στρατηγικά διλήμματα. Είναι αυτονόητο να το εκμεταλλευτεί για να ενισχύσει τη διαπραγματευτική και αποτρεπτική της ικανότητα.

Η Κωνσταντίνα Ε. Μπότσιου είναι αν. καθηγήτρια Σύγχρονης Ιστορίας και Διεθνούς Πολιτικής του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και σύμβουλος εξωτερικής πολιτικής του προέδρου της ΝΔ