Ποιο πρόβλημα του πολιτισμού θα λύνατε αύριο;

Στάθης Λιβαθινός

σκηνοθέτης

Το βλέμμα στην περιφέρεια

Το βλέμμα μας και η προσοχή μας πρέπει να στραφούν προς την ένδοξη ελληνική «επαρχία» που κρύβει τα πιο εύφορα εδάφη της χώρας, μια τεράστια δεξαμενή ταλέντων που αυτή τη στιγμή παραμένουν αδήλωτα και ανενεργά και μια τεράστια δυναμική. Στην περιφέρεια που έχει αφεθεί στο έλεος της τηλεοπτικής κουλτούρας σε μια αθηνοκεντρική Ελλάδα. Αυτές οι δυνάμεις πρέπει να βρεθούν τρόποι να αναδειχθούν και να αξιοποιηθούν, να καλλιεργηθεί η όπερα, το θέατρο, η λογοτεχνία, η ποίηση, να τονωθούν τα ερεθίσματα και να προωθηθεί η ενεργή συμμετοχή του ατόμου στην τέχνη. Μόνο καλλιεργώντας στο παρόν μπορείς να θερίσεις καρπούς στο μέλλον.

Παναγιώτης Τουρνικιώτης

αρχιτέκτονας

Η σχέση πόλης, πολιτικής και πολίτη

Φοβερή ιδέα να στείλουμε ένα γράμμα στον Αγιο Βασίλη του Πολιτισμού. Και αυτός, φαντάζομαι, θα ήθελε να έχει ένα μεγάλο άρμα γεμάτο με δώρα ή τουλάχιστον ένα μαγικό ραβδί για να γίνουν όλα πραγματικότητα την «επόμενη μέρα», αν όχι αμέσως, στις 12 και ένα. Και είναι αλήθεια πως υπάρχουν πολλά που πρέπει να λυθούν την «επόμενη μέρα», και θα υπάρχουν πάντα, αλλά το ερώτημα της απορίας του πολιτισμού ανήκει στη μακρά διάρκεια και θέλει συλλογική προσπάθεια από όλους όσους γράφουν γράμματα σε Αγιο-Βασίληδες. Οσον αφορά σε εμένα, το πρόβλημα είναι πάνω από όλα ένα ζήτημα αστικού πολιτισμού, με την έννοια που δίνεται στο λατινικό urbanitas και στα σύγχρονα γαλλικά και αγγλικά παράγωγά του. Είναι μια σχέση ανάμεσα στην πόλη, την πολιτική και τον πολίτη που αναπτύσσεται στον δημόσιο χώρο – στους δρόμους, στις πλατείες, τα πεζοδρόμια – και αναφέρεται στον σεβασμό των κοινών από τους ιδιώτες. Αναφέρεται στον δημόσιο βίο, που στην Ελλάδα είναι επιπλέον υπαίθριος, στη βιώσιμη κινητικότητα, στον αμοιβαίο σεβασμό των ελευθεριών – δικαιωμάτων, επιθυμιών και απολαύσεων -μέσα στον χώρο της δημοσιότητας. Αν το θέατρο αυτό αργεί, παραδομένο στη φωτισμένη ή τη σκοτεινή βία της ιδιοτελούς σκέψης και πρακτικής, τότε όλα τα άλλα έπονται.

Μιχαήλ Μαρµαρινός

σκηνοθέτης – ηθοποιός

Κάποιον να σκαλίζει με υπομονή

Για τον πολιτισμό; Τι θα άλλαζα εγώ στον πολιτισμό; Τι θα ήθελα να αλλάξει στον πολιτισμό με το που θα πάταγε το πόδι του στη γη ο χρόνος με αριθμό 2019; Πόσο μάταια ματαιόδοξος μπορεί να φτάσει να γίνει ένας άνθρωπος για να θεωρήσει ότι μπορεί να σταθεί απέναντι σε μια τέτοια ερώτηση, να την αντικρίσει και να την απαντήσει. Ή μήπως μας ζητούν να ονειρευτούμε από την εφημερίδα; Πόσο υπέροχα – διά μαγείας – να ξυπνήσουμε μια μέρα στην αγκαλιά του χρόνου, να ανοίξουμε τα μάτια, και αυτό που μόλις λίγο πριν μας τάραζε το όνειρο να φτάσει να είναι ο πολιτισμός όπως τον θέλουμε μπροστά στα νυσταγμένα μάτια μας! Και όχι όπως είναι, όχι όπως θα ‘πρεπε, όπως λέγεται, να είναι, αλλά – ακόμη σπουδαιότερα – όπως θα θέλαμε εμείς να είναι!… Είναι αρκετά αργά, κι οι τρεις τελείες δεν είναι αρκετές.

Οι περισσότεροι θα κοιμάστε γλυκά, ελπίζω, κι εγώ ξενυχτάω. Και δεν μπορώ, δεν αντέχω να πω τίποτα για τον πολιτισμό. Ούτε μου επιτρέπεται να ονειροπολήσω. Γιατί η πραγματικότητα είναι κυνική και απλώς θα γελάσει. Μπορεί δίκαια, δεν ξέρω, δεν έχω κριτήριο. Ξέρω όμως κάτι άλλο που με εμποδίζει να μιλώ για τον πολιτισμό, για τις αλλαγές του – πέρα από την πραγματικότητα και τον κυνισμό της:

Ο πολιτισμός είναι ένα Ανθοφόρο. Δεν μπορείς να το διατάξεις για τίποτα, να το παρακαλέσεις, δεν μπορείς να το εκλιπαρήσεις. Ενα πράγμα μόνο μπορείς: να το περιμένεις για να ανθίσει. Μπορείς αν θες να του σκαλίζεις το χωματάκι, να του ρίχνεις νεράκι πού και πού και κάτι αποφάγια, να το προφυλάσσεις όπως μπορείς από καυτό ήλιο και φθονερούς καιρούς, κι αν είσαι ταπεινός, και δεν είσαι βιαστικός να αρπάξεις τους καρπούς του όπως όπως, μια μέρα θα δεις να σκάει ένα ανθάκι, που μόνος πρώτος θα το δεις, και θα χαρείς. Κι ας μην το πάρει είδηση κανείς, κανένας με την πρώτη. Τότε ο ήλιος θα ‘ναι μαλακός, σεβαστικός, και η βροχή γλυκιά, και ο καιρός όπως κάποτε τον ξέραμε.

Τέτοιον θέλουμε. Κάποιον τέτοιον θέλουμε! Ξέρετε κάποιον που μπορεί να σκαλίζει με υπομονή και να περιμένει τα άνθη με ελπίδα κι αγάπη; Τέτοιον θέλουμε. Αν γνωρίζετε κάποιον τέτοιον, φωνάξτε τον! Κι εμείς κοντά, για να συνδράμουμε – να τρέχουμε δηλαδή μαζί του. Ετσι τελειώνει το δικό μου παραμύθι…

Ορέστης Ανδρεαδάκης

καλλιτεχνικός διευθυντής του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης

Επικοινωνία, συνεννόηση, συνεργασία

Το πρώτο πρόβλημα που πρέπει να λυθεί το 2019 είναι τα τηλέφωνα.

Είναι αλήθεια ότι όποιον άνθρωπο του πολιτισμού και αν συναντήσεις τα τελευταία χρόνια της κρίσης, σου λέει: «Δεν έχουμε χρήματα».

ΟΚ δεν έχουμε χρήματα, δεν έχουμε όμως ούτε τηλέφωνα; Δεν έχουμε τηλέφωνα για να καλούμε ο ένας τον άλλον και να συντονιζόμαστε; Δεν έχουμε τηλέφωνα για να μιλάμε μεταξύ μας και να αναζητούμε λύσεις στα προβλήματα που μας πλακώνουν; Δεν έχουμε τηλέφωνα για να οργανώνουμε «από κοινού», ενέργειες πολιτισμού, εκδηλώσεις, συνεργασίες, δράσεις και (αν χρειαστεί) αντιδράσεις;

Αυτό είναι λοιπόν το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί πρώτο το 2019: το πρόβλημα της επικοινωνίας, της συνεννόησης και της συνεργασίας.

Η κρίση μάς περιόρισε στα στενά όρια των ιδιωτικών μας προβλημάτων. Στην πραγματικότητα όμως τα προβλήματα είναι κοινά – και του κινηματογράφου και του θεάτρου και του χορού και της μουσικής και των εικαστικών και του βιβλίου και των μουσείων. Και είμαι σίγουρος ότι η εφεύρεση του Αλεξάντερ Γκράχαμ Μπελ μπορεί να μας βοηθήσει να αρχίσουμε να τα λύνουμε. Από κοινού.

Δηµήτρης Φιλιππίδης

αρχιτέκτονας

Η αθάνατη γραφειοκρατία

Αν θεωρήσω πως «πλευρά μου» είναι η ελληνική μου συνείδηση, τότε θα διάλεγα τη γνωστή διαμάχη Κράτους – Εκκλησίας ως ενδεικτική των καιρών. Θα ζητούσα λοιπόν να ολοκληρωθεί το απόκρυφο σχέδιο Τσίπρα – Ιερώνυμου με το επόμενο σκέλος που δεν κοινοποιήθηκε ποτέ: οι 10.000 κενές θέσεις ιερωμένων να εκχωρηθούν στους ανθρώπους του πνεύματος, νομίζω θα χωρούσαν όλοι και με το παραπάνω. Αυτό θα ήταν διπλά ωφέλιμο: από τη μια θα κέρδιζε ο κλάδος σε κύρος με την αυτόματη πρόσκτηση της αθάνατης γραφειοκρατίας και με την υιοθέτηση ομοιόμορφης ρετρό στολής, και από την άλλη, οι ιερωμένοι θα γεύονταν τα αγαθά του ελεύθερου ανταγωνισμού.

Νίκος Θεοχαράκης

πρόεδρος του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών

Ξεκίνημα από την παιδεία

Ο πολιτισμός είναι αντανάκλαση σε αυτό που συμβαίνει στην κοινωνία – και ως οικονομολόγος λέω και στην οικονομία. Η ανεξάρτητη δράση ενός υπουργού Πολιτισμού δεν μπορεί να δώσει μια ριζική λύση. Είναι σύνθετο το θέμα. Ενα κομμάτι για την ορθότερη διάχυση του πολιτισμού ξεκινάει από την παιδεία. Αρα ένα άτομο θα πρέπει εξ απαλών ονύχων να παίρνει τα δέοντα ερεθίσματα. Το υπουργείο Πολιτισμού και το Παιδείας θα πρέπει να βρίσκονται σε συνεργασία ώστε να εκπαιδεύουν, αν θέλετε, πολίτες σκεπτόμενους και δεκτικούς στις καλές εκφάνσεις του πολιτισμού. Ενα δεύτερο βήμα θα ήταν η συνεργασία όλων των φορέων πολιτισμού. Και βέβαια περισσότερα χρήματα διότι δεν μπορείς να χτίσεις χωρίς τούβλα. Πολλές φορές κάποια πράγματα γίνονται από μόνα τους. Κάποιες μορφές τέχνης – θεάτρου, όπερας, μουσικής – δεν μπορούν να λειτουργήσουν χωρίς κρατική επιχορήγηση. Είναι σημαντικό όμως να κατανοήσουμε ότι όλοι οι πολιτιστικοί φορείς δεν μπορούν να αρκεστούν σε αυτό. Είναι αναγκαίο να έχουμε όσο το δυνατόν μικρότερη εξάρτηση από το κρατικό ταμείο.

Συραγώ Τσιάρα

ιστορικός Τέχνης

Πλήρης λειτουργία του ΕΜΣΤ

Το εικαστικό τοπίο στη χώρα μας έχει αλλάξει ριζικά τα τελευταία χρόνια. Νέες δυνάμεις, συμπράξεις και διοργανώσεις αναδιατάσσουν δυναμικά τον κόσμο της σύγχρονης τέχνης. Η δημιουργία του ΜΟΜus, του Μητροπολιτικού Οργανισμού των Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης, ωρίμασε την κρίσιμη στιγμή για να επιβεβαιώσει τον ρόλο της τέχνης σε μια πορεία δημιουργικής επανεκκίνησης. Τι θεωρώ σημαντικότερο για το 2019; Το πρώτο που έρχεται αυθόρμητα στη σκέψη μου είναι μάλλον το αυτονόητο: η πλήρης λειτουργία του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και η παρουσίαση ενός επεξεργασμένου προγράμματος με ταυτότητα.

Παράλληλα, πιστεύω ότι είναι καιρός να ασχοληθούμε σοβαρά, με συνέπεια και στρατηγική, πάνω σ’ ένα σχέδιο ενίσχυσης της κινητικότητας των ελλήνων εικαστικών καλλιτεχνών σε διεθνές επίπεδο, υποστήριξης της συμμετοχής τους σε residencies και της πρωτογενούς παραγωγής. Απουσιάζει από τη χώρα μας ο δημόσιος φορέας που θα αναλάβει συστηματικά αυτό το έργο. Οι γενναίες πρωτοβουλίες μεμονωμένων καλλιτεχνών, δημόσιων και ιδιωτικών οργανισμών, δεν επαρκούν. Οφείλουμε ως κοινωνία να στρέψουμε το βλέμμα μας στις δημιουργικές δυνάμεις που μέσα στην κρίση επέδειξαν ανθεκτικότητα και επινοητικότητα, για να τις βοηθήσουμε να ανθίσουν.

Γιώργος Κουµεντάκης

καλλιτεχνικός διευθυντής Εθνικής Λυρικής Σκηνής

Βήματα για τη show art

Ο πολιτισμός ακολουθεί τις βασικές αρχές της εποχής μας: τρέχει γρήγορα και πολύ. Ωστόσο, η καλλιτεχνική δημιουργία είναι συνυφασμένη με τη βραδύτητα, με τον χρόνο ωρίμασης ιδεών, τόσο στην παραγωγή του καλλιτεχνικού έργου, όσο και στην πρόσληψή του. Θα ήθελα το 2019 να γίνουν κάποια βήματα προς το ιδεώδες της slow art. Θα ήθελα οι καλλιτέχνες να μπορούσαν να έχουν περισσότερο χρόνο για να κατασταλάξουν στις ιδέες τους, περισσότερη απόσταση και χρόνο για να ξαναδούν τα έργα τους, έτσι ώστε να εμφυσήσουν μια ανάλογη διαδικασία παρατήρησης και αφομοίωσης και στο κοινό τους: έτσι ο θεατής θα μπορούσε να γίνει συνδημιουργός, από καταναλωτής. Θα ήθελα ο πολιτισμός να αλλάξει ρυθμό, γιατί η ουσιαστικότερη σχέση που δημιουργούμε με τα δημιουργήματα, είτε ως καλλιτέχνες, είτε ως θεατές, είναι εκτός εποχής και εκτός χρόνου.

Θωµάς Μοσχόπουλος

σκηνοθέτης

Πολιτιστική παιδεία

Αν είχα έναν μαγικό τρόπο να λύσω ένα πρόβλημα του πολιτισμού θα ήταν το θέμα της παιδείας, της πολιτιστικής παιδείας. Πιστεύω ότι κάποια στιγμή επιτέλους σ’ αυτόν τον τόπο πρέπει να επενδύσουμε στο μέλλον και να μην πηγαίνουμε μόνο σε βιαστικές, γρήγορες λύσεις. Και η πολιτιστική παιδεία δεν είναι μόνο η ακαδημαϊκή. Μιλάω για μια συνολικότερη πολιτιστική παιδεία που θα ξεκινούσε από το σχολείο, θα ήταν οργανωμένη, θα μπορούσε να έχει μια άλλη διαχείριση της έννοιας του πολιτιστικού προϊόντος, πολύ πιο δημιουργική και λιγότερο ξύλινη όπου υπάρχει. Θα το έβαζα σε μια πολύ σημαντική προτεραιότητα. Να έχει έναν πολύ πιο δημιουργικό τρόπο και συστηματικό, όχι μόνο σε ανθρώπους που θα ήθελαν να ασχοληθούν με την τέχνη, αλλά να υπάρχει γενικότερα μια αίσθηση καλλιέργειας, αυτό που λέμε κουλτούρα τελικά. Αλλά αυτό θα προσπαθούσα να το διαφοροποιήσω και στον απλό πολίτη ο οποίος έχει βυθιστεί αυτή τη στιγμή σε μια σύγχυση σε σχέση με το τι είναι ψυχαγωγία και τι είναι πολιτισμός.

Δηµήτρης Λιγνάδης

ηθοποιός – σκηνοθέτης

Να διευρυνθεί η έννοια

Το πρόβλημα το οποίο χρονίζει και επιδεινώνεται είναι ότι συρρικνώνεται η έννοια του πολιτισμού και περιορίζεται στις τέχνες ως ένα διακοσμητικό αξιοθέατο. Ο πολιτισμός δεν είναι μόνο οι τέχνες κι εδώ δεν θα άλλαζα τίποτα. Θα προσπαθούσα να διευρύνω την έννοια πολιτισμός συνδέοντάς τον με την πόλη, τον πολίτη και την πολιτική. Δηλαδή ο πολιτισμός πρέπει να βρίσκεται σε όλα τα επίπεδα. Εχει να κάνει με την κοινή συμπεριφορά, με την έννοια του γενικού καλού και σίγουρα είναι άμεσα συνδεδεμένος με την έννοια της παιδείας. Ο πολιτισμός οφείλει να ασκεί παιδεία σε όλα τα επίπεδα: από την ανακύκλωση, την πολιτική παιδεία, την έγνοια για το κοινό καλό έως μια συλλογική συνείδηση. Η έννοια του πολιτισμού για μένα συνδέεται άρρηκτα με την έννοια της παιδείας άρα και της εκπαίδευσης. Για μένα πολιτισμός χωρίς εκπαίδευση δεν υπάρχει, από την οικογένεια μέχρι τα ανώτατα πνευματικά ιδρύματα. Θα έβαζα δηλαδή την έννοια του πολιτισμού ως άρρηκτο δίδυμο με την παιδεία και άρα την εκπαίδευση.

Μανώλης Φάµελλος

τραγουδοποιός

Το τεχνικό κομμάτι της τέχνης

Οπως και οπουδήποτε, έτσι και στον πολιτισμό δεν υπάρχουν μαγικές λύσεις. Αλλά ακόμα και αν υπήρχαν, η πραγματικότητα πάλι θα τις έφερνε στα μέτρα της, όπως κάνει άλλωστε και με όσους προσπαθούν βιαστικά να της επιβληθούν αγνοώντας τους περιορισμούς της. Εχω βιώσει επίσης στην πράξη (κάτι που γνώριζα ήδη θεωρητικώς) πόσο το αποτέλεσμα κάθε αγώνα απέχει από τις επιδιώξεις όλων των εμπλεκόμενων μερών και τις διαψεύδει οριζοντίως και καθέτως. Θα πρότεινα λοιπόν εντελώς πρόχειρα από εδώ, με αφορμή τον διχασμό που ζει ο χώρος μας για το θέμα των πνευματικών δικαιωμάτων και επειδή οι θεσμοί δεν ωριμάζουν ξαφνικά, να ωριμάζαμε εμείς… κι εγώ και οι συνάδελφοί μου να μην παραμελούμε το τεχνικό/πρακτικό κομμάτι της δουλειάς μας και να κρατάμε τους μύθους μας ζωντανούς όσο συνδιαλέγονται με το εδώ και το τώρα. Και όσο μπορούν να μεταφραστούν σε αυτό.Το κεφάλι μας στα σύννεφα αλλά τα πόδια μας στη γη… Διαφορετικά οι μύθοι μας μετατρέπονται σε εφιάλτες, αποκαλυπτικούς μάλιστα. Και όπως είναι υποχρεωτική η εκμάθηση των στοιχείων δημοκρατικού πολιτεύματος, να υποχρεώσουμε κι εμείς τους εαυτούς μας να κοιτάξουν πιο προσεκτικά τις βαρετές ίσως εκείνες λεπτομέρειες των όρων της επαγγελματικής μας συμβίωσης και επιβίωσης. Επαγγελματίας και αιθεροβάμων καλλιτέχνης: συνδυασμός που σκοτώνει, τις περισσότερες φορές τον καλλιτέχνη… Αλλά και μέσω αυτού και την ίδια την τέχνη κατ’ επέκταση.