Εξέδωσε την πρώτη ποιητική του συλλογή με τίτλο «Μεσολόγγι» το 1949 (με χρηματοδότηση του Βαγγέλη Πολυδούρη, αδελφού της Μαρίας Πολυδούρη, με τον οποίο υπηρετούσαν μαζί στην αεροπορία) και τέσσερα χρόνια αργότερα το περίφημο «Κατά Σαδδουκαίων». Ηδη από τότε στο στόχαστρο του Μιχάλη Κατσαρού (1919-1998) είχαν μπει τα σύμβολα της σοσιαλιστικής εξουσίας και η σταλινική «γραφειοκρατικοποίηση» του κόμματος. Από εκεί και η «Διαθήκη» («Αντισταθείτε…»), η οποία θα τον καταστήσει ευρύτερα γνωστό στις επόμενες γενιές χωρίς να αποφευχθεί η «συνθηματοποίηση» των στίχων. Το ποίημα θα υποστεί μάλιστα την (αυτο)λογοκριτική παρέμβαση της εφημερίδας «Δημοκρατικός Τύπος», όπου δημοσιεύτηκε τον Οκτώβριο του 1950, με απάλειψη ορισμένων σημείων, ενώ ο ποιητής θα επανέλθει με το «Υστερόγραφο» και τον καταληκτικό στίχο «Ελευθερία ανάπηρη πάλι σου τάζουν». Οπως σημειώνει στη βιογραφία του ποιητή ο γιος του Στάθης – και υπενθυμίζει στον πρόλογο της έκδοσης «Μείζονα ποιητικά» (Τόπος, 2018) ο Αρης Μαραγκόπουλος -, ήταν η περίοδος που ο Μιχάλης Κατσαρός βρέθηκε «άνεργος και κυνηγημένος από το επίσημο κράτος, αλλά και από τους πρώην συντρόφους του». Στην Αριστερά, άλλωστε, αγάπησε και αναζήτησε τη μοναξιά της («Μόνος μόνος μόνος / απ’ την αρχή μέχρι το τέλος του κόσμου»), για να εισπράξει τελικά τη μοναξιά του τραύματος («Ολοι με τη σειρά να πέφτουνε και να ‘μαι μόνος»). Και πάλι ο Στάθης Κατσαρός: «Στα καφενεία των λογοτεχνών, στις παρέες, στα έντυπα, παντού… συναντούσε γυρισμένες πλάτες και μια ενορχηστρωμένη συνωμοσία σιωπής».

Ο δημοσιογράφος και ποιητής Παναγιώτης Καραβασίλης διατηρούσε φιλία και επικοινωνία με τον Μιχάλη Κατσαρό τα τελευταία χρόνια της ζωής του ποιητή και έχει δημοσιεύσει κατά καιρούς συνεντεύξεις τους στον καθημερινό Τύπο. Αποσπάσματα δύο ανέκδοτων μέχρι πρότινος συζητήσεών τους (το 1990 και το 1994) δημοσιεύει σήμερα το «Βιβλιοδρόμιο».

Νιώθετε πικρία απ’ όλη αυτή την πορεία σας, απ’ τις παλιές λογοκρισίες των «Σαδδουκαίων» μέχρι τις μέρες μας;

Εγώ δεν πορεύομαι σε καμιά πορεία ούτε λογοκρίθηκε η τέχνη μου η ποιητική. Είναι μία τέλεια ολόκληρη από ‘μένα χωρίς έμπλαστρα που χρειάζονται οι ημιτελείς συμφωνίες μουσικοποιήσεως. Για του ιστορικού Τάσου Βουρνά τη λογοκρισία μου ομιλείτε (σ.σ.: την επιμέλεια της – ανώνυμης πάντως – λογοτεχνικής στήλης στον «Δημοκρατικό Τύπο» είχε, σύμφωνα με τον Αλέξανδρο Αργυρίου, ο Τάσος Βουρνάς);

Ο μαρξισμός πόση δυναμική έχει σήμερα, σαν πολιτικό σχεδίασμα, σαν σύγχρονη χαρτογράφηση; Εσβησε ή είναι ζωντανός;

Δώσατε ένα έδαφος για τον Κάρολο Μαρξ που δεν μπορεί να σταθεί στη μαρξιστική εποχή και ακόμα τη μεταευρωπαϊκή τοιαύτη. Δεν υπάρχει το κατάλληλο έδαφος για ν’ ανθίσει στη σιέρρα του Μάο, δεν υπάρχει έδαφος – σιέρρα.

Η ποίηση μπορεί να παίξει καθοδηγητικό χαρακτήρα, μπορεί να είναι στρατευμένη;

Μόνο η ποίηση απ’ τον Διονύσιο Σολωμό, απ’ την Επτάνησο που είναι απέναντι απ’ την πατρίδα σου το Μεσολόγγι, εμπνέει ακόμα με τον εθνικό μας ύμνο τους Ελληνες και συνειδητοποιεί την ελληνική ιστορία και το σύγχρονο πνεύμα.

Τα έργα του σύγχρονου ανθρώπου δείχνουν με τρόπο ανάγλυφο τη βαθιά ηθική κρίση. Τι στοιχεία πιστεύετε πως πρέπει να χαρακτηρίζουν τον κάθε πνευματικό άνθρωπο σαν άγρυπνη συνείδηση;

Η ηθική είναι μια θήκη με η, που χρησιμοποιούν για εξάσφαιρο περίστροφο και οι σημερινοί άνθρωποι! Για ποια ηθική ρωτάτε;

Ο ρόλος της μεταφυσικής είναι ανασταλτικός παράγοντας στη λειτουργία της έκφρασης της ποίησης;

Αν ξέρει να διαβάζει κάποιος την ελληνική γλώσσα και να τη γράφει σε ποίηση που έχει επτά μεταφράσεις στην ίδια της τη γλώσσα την ελληνική, τότε βέβαια θα εκφράσει και μεταφυσική και φυσική λογία και ελεύθερη. Αναγνωρίσατε παρακαλώ στον ποιητή, αν έχετε αυτή την ιδιότητα, αυτού του Αν!

Μήπως αναπτύσσεται ένας καινούργιος λόγος ελλειπτικός και μια νέα γλώσσα επικοινωνίας;

Στην επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων απ’ την εποχή του τηλεφώνου μέχρι σήμερα, η επιστήμη ανέδειξε τέρατα επικοινωνιών, νέα μηχανήματα. Ο ίδιος εσείς τα χειρίζεσθε σαν αναλυτής, ποιητής και προγραμματιστής που είστε. Εγώ δεν γνωρίζω τίποτε από τα κύματα ραδιοφώνων, τηλεοράσεων ή άλλων τινών. Η επικοινωνία του ανθρώπου διατηρείται σε όλα τα καφενεία και σαλόνια ως κουβεντούλα Ελλήνων στις συντροφιές τους. Δεν μετέχει ο άνθρωπος στην επιστημονική γνώση της επικοινωνίας. Ο αναζητών, διά των ώτων, ας πάει να το βρει, να τ’ ακούσει. Εμείς, Παναγιώτη, μέσα στο καφενείο του Μανχάταν των Χαυτείων δεν κάνουμε κουβεντούλες, αλλά συζητάμε δημοσίως για την ποίηση, τις τέχνες και την τεχνοκρατία.

Κύριε Κατσαρέ, θα οδηγηθούμε τελικά στον ρεαλισμό και στον «Κλέφτη των ποδηλάτων», δηλαδή την επιστροφή στη ματιά και το συναίσθημα, σ’ αυτή την αγωνία του μικρού παιδιού για το αύριο;

Σ’ αυτήν τη νεοποιητική, σαν ποιητής, φίλε μου, που είσαι, εσείς θα δώσετε την απάντηση, όταν θα σας θέσουν οι συντάκτες επερώτηση. Εγώ τι να πω; Σιωπώ!

«Μείζονα ποιητικά»

Η τριλογία και τα ανέκδοτα ποιήματα

Στην επετειακή έκδοση του «Τόπου» για τα 20 χρόνια από τον θάνατο του Μιχάλη Κατσαρού (το 1998) το πρώτος μέρος περιλαμβάνει την άτυπη «τριλογία» του: «Μεσολόγγι» (1949), το «Κατά Σαδδουκαίων» (1953) και το «Οροπέδιο» (1957). Στο δεύτερο μέρος σώζονται ανέκδοτα, αθησαύριστα και άγνωστα ποιήματα (πάνω από 70) ή κείμενα που ανακαλύφθηκαν στο εν πολλοίς κατεστραμμένο αρχείο του μετά τον θάνατό του.

Οπως σημειώνει στον πρόλογο ο εκ των ιδρυτικών στελεχών του «Τόπου» και επιμελητής του τόμου Αρης Μαραγκόπουλος (ανιψιός του ποιητή, παρεμπιπτόντως, από την πλευρά της μητέρας του):

«Η παρούσα έκδοση ανέλαβε την ευθύνη να δημοσιοποιήσει ένα άρχείο που ώς τώρα παρέμενε

εν πολλοίς άγνωστο, αδιάβαστο. Ανήκει στους φιλολόγους το περαιτέρω έργο της ανεύρεσης, αντιπαραβολής και συγκριτικής ανάγνωσης αυτών των συνθέσεων με αντίστοιχες καταθέσεις του ποιητή, δημοσιευμένες

κατά περιόδους σε διάφορα περιοδικά, ανθολογίες και άλλες εκδόσεις. Κάποτε θα πρέπει να αναληφθεί αυτή η φιλολογική εργασία. Η νεοελληνική γραμματεία οφείλει να δωρίσει αυτό το ύστατο “Υστερόγραφο” στον Μιχάλη Κατσαρό. Εμείς με αυτή την έκδοση δοκιμάζουμε απλώς το πρώτο βήμα. Οι αναγνώστες, οι κριτικοί, οι φιλόλογοι, οι γραμματολόγοι ελπίζουμε ότι σύντομα θα κάνουν το επόμενο».

Μιχάλης Κατσαρός

Μείζονα ποιητικά

Εκδ. Τόπος, 2018, σελ. 240

Τιμή: 18,80 ευρώ