Η ποιοτική υποβάθμιση της Βουλής που αναδείχθηκε από τις εκλογές του Ιουνίου 2012 φωτίζει ακόμη περισσότερο την προσωπικότητα του αείμνηστου Ηλία Ηλιού και επιβεβαιώνει την άποψη ότι την κρίση στον Κοινοβουλευτισμό την προκαλούν οι πολιτικοί και όχι οι όποιες αδυναμίες του θεσμικού πλαισίου της Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας.

Είχα την τύχη να ζήσω από μέσα, ως δημοσιογράφος, την περίοδο του Κοινοβουλευτισμού από το 1960 και να την καταγράψω στο τετράτομο έργο «Η Περιπέτεια του Κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα». Από τις πρώτες εκλογές, μετά το τέλος του Εμφυλίου, το 1950 μέχρι και τη Δικτατορία του 1967, είναι η περίοδος την οποία εύστοχα ο Ηλίας Νικολακόπουλος χαρακτηρίζει «Kαχεκτική Δημοκρατία». Ηταν, όμως, και η περίοδος η οποία ανέδειξε σοβαρές πολιτικές προσωπικότητες που σφράγισαν τις πολιτικές εξελίξεις.

ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΙΚΡΙΑ. Ο Ηλίας Ηλιού ήταν, ίσως, ο μόνος πολιτικός ηγέτης ο οποίος είχε αποκτήσει τον σεβασμό των αντιπάλων, αλλά θα «γευθεί» και την «πικρία των ομοφρόνων», όπως θα εξομολογηθεί ο ίδιος όταν το 1981 θα αποσυρθεί από την πολιτική. Είχα παρακολουθήσει πολλές αγορεύσεις του στη Βουλή. Ηταν ρήτορας του μέτρου. Δεν επιχειρούσε με κορόνες να αποσπάσει τα χειροκροτήματα των ομοφρόνων ή τις αποδοκιμασίες των αντιπάλων. Με επιχειρήματα και εμπεριστατωμένες αναλύσεις και ιστορικές αναφορές πρόβαλε τις θέσεις τού κόμματός του και ασκούσε δριμύτατη κριτική στην πολιτική των κυβερνήσεων. Βασικός άξονας των παρεμβάσεών του το μέτρο, τα επιχειρήματα, το ήθος.

Ο Ηλίας Ηλιού ήταν πολιτικός και διανοούμενος. Πολιτικός της μεγάλης δημοκρατικής σχολής του Αλέξανδρου Παπαναστασίου, με το κόμμα του οποίου πολιτεύθηκε στη Λέσβο το 1932 και το 1936. Διανοούμενος με τακτικές συνεργασίες στο «Νουμά», τα «Γράμματα» και τα «Νεοελληνικά Γράμματα» και μεταφράσεις αρχαίων ελλήνων συγγραφέων.

Την πολιτική σκέψη και τη διασύνδεση των προβλημάτων της εποχής του με την ιστορία είχε επηρεάσει, όπως συχνά μου ανέφερε, ο Θουκυδίδης. Στα τριάμισι χρόνια της κράτησής του στο νοσοκομείο των φυλακών Αβέρωφ (1967-1970) έγραψε το δοκίμιο «Το μήνυμα του Θουκυδίδη».

Υιοθετεί την άποψη του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο οποίος στα χρόνια της εξορίας στη Γαλλία είχε μεταφράσει ολόκληρο το έργο του Θουκυδίδη. Ελεγε ο Βενιζέλος: «Η ιστορία του Θουκυδίδη δίνει απαντήσεις σε όλα τα προβλήματα που παρουσιάζονται ακόμα και σήμερα στους πρωταγωνιστές της πολιτικής ζωής, παρά τις τεράστιες μεταβολές σε τεχνική, σε πολεμικά μέσα, σε χώρο και σε όγκο αντιπαρατιθεμένων δυνάμεων».

Ο ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ. Ο Ηλίας Ηλιού προσθέτει τη δική του ερμηνεία: «Η ιδέα που κυριαρχεί στον Θουκυδίδη είναι, κατά τη γνώμη μου, η ακόλουθη: η ιστορία είναι χρήσιμη στους μεταγενέστερους. Γιατί μέσα στη ροή του χρόνου η ανθρώπινη φύση είναι πάντοτε η ίδια. Περιοδικά εμφανίζονται παραπλήσια ή ανάλογα ελατήρια που καθορίζουν τις πράξεις των ανθρώπων, ομάδων και κοινωνιών. Σε μια στιγμή των αναζητήσεών μου είδα καθαρά την ιδέα, που εκθέτω σ’ αυτό μου το δοκίμιο.

Ο Θουκυδίδης στην εξιστόρηση των όσων έγιναν στον Πελοποννησιακό Πόλεμο – και, συνοπτικότερα, πριν απ’ αυτόν – ανακάλυψε ότι υπάρχουν ορισμένοι νόμοι που κινούν την ιστορία. Τα πορίσματά του, που γι’ αυτόν αποτελούν αρχές της πολιτικής επιστήμης πιο πολύ υπαινικτικά, παρά τη ρητή, αξιωματική, διατύπωση, ο Θουκυδίδης τα καταλείπει στους επερχόμενους “κτήμα ες αεί”. Αυτό είναι το μήνυμα του Θουκυδίδη προς τους αιώνες».

Σε πολλά σημεία ο Ηλίας Ηλιού παραλληλίζει την αφήγηση του Θουκυδίδη με τα γεγονότα και τις εξελίξεις της εποχής. Για παράδειγμα στην αναφορά τού Θουκυδίδη στον ιμπεριαλισμό της αρχαίας Αθήνας σχολιάζει: «Στην Ασία, τη Λατινική Αμερική και αλλού, και στην εποχή μας η επέμβαση και των δύο υπερδυνάμεων, ιδίως στην Αφρική απηχούν το ίδιο δόγμα. Ο ηγέτης της συμμαχίας μεταβάλλεται σε κυρίαρχο και υπαγορεύει κι άλλα πολλά στους συμμάχους του και τι πολίτευμα θα έχουν, όχι βέβαια για την εξυπηρέτηση των συμφερόντων του συμμάχου, αλλά του ηγέτη».

Η ΣΥΜΠΡΑΞΗ ΜΕ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ. Από τα πρώτα χρόνια της ένταξής του στην ΕΔΑ ο Ηλιού δεν δίστασε να διαφωνήσει στη στρατηγική και την τακτική που είχε επιβάλει η εξόριστη ηγεσία του ΚΚΕ. Είχε ευθέως ταχθεί υπέρ του δημοκρατικού σοσιαλισμού και της συνεργασίας με τις «κεντρώες» πολιτικές δυνάμεις. Δεν ήταν τυχαίο ότι πρωταγωνίστησε στην εκλογική σύμπραξη της ΕΔΑ με τις κεντρώες και κεντροαριστερές πολιτικές δυνάμεις στις εκλογές της 19ης Φεβρουαρίου 1956.

Η κυβέρνηση της ΕΡΕ είχε ψηφίσει ένα καλπονοθευτικό εκλογικό σύστημα και ο βασιλιάς είχε απορρίψει το αίτημα της αντιπολίτευσης για τη διεξαγωγή των εκλογών από υπηρεσιακή κυβέρνηση. Η αντιπολίτευση ήταν διασπασμένη σε πολλά κόμματα, τα οποία ήταν καταδικασμένα σε εξαφάνιση.

Η ΕΔΑ ανέλαβε πρωτοβουλία για συγκρότηση εκλογικού Συνασπισμού. Πρώτος πρόθυμος ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο οποίος οραματιζόταν τη διαδοχή του Παπάγου, αλλά τον είχε «προλάβει» ο Κ. Καραμανλής. Τη διαπραγμάτευση είχαν αναλάβει ο Ηλίας Ηλιού και ο Σταύρος Ηλιόπουλος, ο οποίος συμβάδιζε με τις απόψεις του Ηλιού.

Το πρόβλημα ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου, ο οποίος πολλές φορές είχε εκφράσει την ιδεολογική αντίθεσή του στην Αριστερά. Δέχθηκε, όμως, να συζητήσει την πρόταση της ΕΔΑ. Ως «καταλληλότερος» διαπραγματευτής κρίθηκε ο Ηλιού. Οι δύο πολιτικοί ξεκίνησαν την πολιτική σταδιοδρομία τους, το 1932, από τη Λέσβο. Στις εκλογές του 1936 ήταν στο ίδιο ψηφοδέλτιο του «Δημοκρατικού Συνασπισμού».

Συνέχεια του αφιερώματος στον Ηλία Ηλιού την επόμενη Πέμπτη 24 Ιανουαρίου.

Ο Γιώργος Ρωμαίος είναι δημοσιογράφος – συγγραφέας.

Βιβλία: Το τετράτομο «Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού», «Η Ελλάδα των δανείων και των χρεοκοπιών», «Από τον Οθωνα στην καγκελάριο Μέρκελ – 180 χρόνια οι Γερμανοί στην Ελλάδα», «Η Ευρώπη και η Ελλάδα – Από την κρίση στην ελπίδα» (εκδόσεις Πατάκη)