Η διαδικασία κύρωσης της συμφωνίας των Πρεσπών έχει προκαλέσει τριγμούς στο πολιτικό σκηνικό. Η πιο εμφανής επίπτωση είναι φυσικά η πίεση στα μικρότερα κόμματα και η – τουλάχιστον βραχυπρόθεσμη – ενίσχυση του δικομματισμού. Εξίσου σημαντική είναι η επίδραση στον δημόσιο διάλογο, η επίταση της πόλωσης και ο κίνδυνος του διχασμού. Η δημοκρατία όμως, ιδίως η δικομματική, προϋποθέτει συνθήκες ιδεολογικής μετριοπάθειας.

Φυσικά η αντιπαράθεση ιδεών και προτάσεων αποτελεί χαρακτηριστικό μιας ζωντανής δημοκρατίας. Ωστόσο, το κοινοβουλευτικό σύστημα, ιδίως στη δικομματική του εκδοχή, είναι βιώσιμο μόνο εφόσον συγκρατεί τα άκρα. Ο βρετανικός κοινοβουλευτισμός, για παράδειγμα, επιβίωσε για αιώνες, διότι μπόρεσε να ενσωματώσει τα νέα κοινωνικά στρώματα και να εγκολπώσει τις αναδυόμενες συγκρούσεις. Αντίθετα, όπως εξιστορεί ο Νίκος Αλιβιζάτος στη διδακτορική του διατριβή, ο ελληνικός δικομματισμός στον 20ό αιώνα οδήγησε στη μετωπική σύγκρουση, την κρίση των θεσμών, τους εμφυλίους και τα παρασυντάγματα – και μάλιστα δίχως αυτό να οφείλεται σε έντονες κοινωνικές συγκρούσεις.

Το ζήτημα των θεσμών το έχουμε συζητήσει σε άλλες επιφυλλίδες. Θα σταθούμε εδώ στη σφαίρα της πολιτικής ιδεολογίας. Ο κίνδυνος είναι ο ιδεολογικός μανιχαϊσμός: Δύο κόσμοι, δύο αλήθειες. Σε τέτοιες συνθήκες, η ψυχολογία της μάζας μεγεθύνει όχι μόνο την απόσταση ανάμεσα στις αντιπαρατιθέμενες θέσεις, αλλά και την απόκλιση από την ίδια την πραγματικότητα. Η ζύμωση μέσα στην ομάδα έχει ως αποτέλεσμα οι ομάδες όχι απλώς να βλέπουν διαφορετικά την πραγματικότητα, αλλά να βλέπουν διαφορετικές πραγματικότητες. Ως περαιτέρω συνέπεια, οι πολιτικές δυνάμεις κινδυνεύουν να εγκλωβιστούν. Στην προσπάθειά τους να κερδίσουν τα άκρα παγιδεύονται, πράγμα το οποίο και διαπιστώνουν όταν έρθουν στην εξουσία. Με τη σειρά τους, εγκλωβίζονται και οι ψηφοφόροι. Ασπάζονται τις υποσχέσεις και αποκτούν νόθα θεώρηση όσων είναι εφικτά. Το αποτέλεσμα είναι η βαθιά απογοήτευση από τους πολιτικούς, όταν βλέπουν ότι τελικά οι προσδοκίες τους δεν υλοποιούνται.

Πάνω από όλα όμως, η ιδεολογική πόλωση εμποδίζει τη δυνατότητα δημόσιου λόγου και διαλόγου. Η έντονη ιδεολογική απομάκρυνση και η συνακόλουθη αμοιβαία δυσπιστία κλονίζει την κριτική δύναμη της επιχειρηματολογίας. Ο δημόσιος χώρος είναι ενιαίος, μας περιλαμβάνει όλους ως ίσους πολίτες. Αυτό προϋποθέτει στοιχειώδη αμοιβαιότητα στην επιχειρηματολογία: τη δεκτικότητά μας να εξετάσουμε το επιχείρημα του συμπολίτη μας και να αιτιολογήσουμε τη διαφωνία μας με όρους που είναι σε θέση να κατανοήσει και τους οποίους θεωρούμε ότι θα μπορούσε, υπό προϋποθέσεις και δυνητικούς συμβιβασμούς, να αποδεχθεί. Δίχως αυτήν την αμοιβαιότητα, έστω στα στοιχειώδη, οι όποιες θεσμικές διευθετήσεις είναι επισφαλείς και η δημοκρατία διαβρώνεται.

Ο Νίκος Παπασπύρου είναι επίκουρος καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ