Μπορεί και να είναι το αρχαιότερο δίπολο του κόσμου (μετά το άνδρας – γυναίκα). Πλούσιοι και φτωχοί. Οι άνθρωποι, πολύ πριν μετρήσουν το «είναι» τους, έμαθαν να μετρούν το «έχειν» τους. Πριν δουν το είδωλό τους στα νερά μιας λίμνης για να συνειδητοποιήσουν αν είναι κοντοί ή ψηλοί, όμορφοι ή άσχημοι, μετρούσαν τα θηράματά τους. Και περισσότερα θηράματα σήμαινε περισσότερες ικανότητες. Πιο γρήγοροι, πιο εύστοχοι, πιο δυνατοί. Μέχρι τότε η εξίσωση ήταν απλή. Εγινε πιο σύνθετη και περίπλοκη από τότε που άρχισαν να συγκροτούνται οι οργανωμένες κοινωνίες. Και από τότε αυτό το δίπολο έγινε το εφαλτήριο για να εξελιχθούν η πολιτική, η επιστήμη της οικονομίας και της επικοινωνίας, μεγάλο μέρος της φιλοσοφίας, σημαντικότατο της λογοτεχνίας και του θεάτρου. Πυροδότησε εξεγέρσεις, επαναστάσεις, κινήματα. Οι έννοιες πλούσιος και φτωχός φορτώθηκαν με συνειρμούς, κλισέ, στερεότυπα. Που οι σύγχρονες μετρήσεις τα ενδυναμώνουν.

Σύμφωνα λοιπόν με την έκθεση της Oxfam για την παγκόσμια ανισότητα, που και φέτος όπως κάθε χρόνο δημοσιοποίησε μία ημέρα πριν αρχίσει το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ στο Νταβός της Ελβετίας, οι 26 πλουσιότεροι άνθρωποι του κόσμου κατέχουν τόσο πλούτο όσο και τα 3,8 δισ. που αποτελούν το φτωχότερο ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού. Οι 26 αυτοί «πατρίκιοι» μάλιστα αύξησαν, τον τελευταίο χρόνο, τον πλούτο τους κατά 12%, που μεταφράζεται σε 2,5 δισ. δολάρια την ημέρα, ενώ από την άλλη οι σχεδόν 4 δισ. «πληβείοι» είδαν το δικό τους εισόδημα να μειώνεται, συνολικά, κατά 11%, δηλαδή κατά 500 εκατ. δολάρια την ημέρα.

Η Γουίνι Μπιανίμα, διευθυντικό στέλεχος της Oxfam, επεσήμανε ότι όσο το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών μεγεθύνεται τόσο πλήττεται ο αγώνας για την καταπολέμηση της φτώχειας, ζημιώνεται η οικονομία και προκαλείται οργή σε όλο τον κόσμο. Και γι’ αυτό προτρέπει τις κυβερνήσεις «να εξασφαλίσουν ότι οι επιχειρήσεις και οι πλουσιότεροι θα πληρώνουν τους φόρους που τους αναλογούν». Ή και ακόμη περισσότερους αφού, κατά την Μπιανίμα, οι δισεκατομμυριούχοι αυτού του πλανήτη, που έχουν διπλασιαστεί μετά την οικονομική κρίση του 2008, «επωφελούνται όχι μόνο από την επέκταση της περιουσίας τους, αλλά επίσης κι από τα χαμηλότερα επίπεδα φορολόγησης εδώ και δεκαετίες». Η ΜΚΟ μάλιστα της οποίας προΐσταται, υπολογίζει πως ανά κάθε δολάριο φορολογικών εσόδων, μόλις τα τέσσερα σεντ προέρχονταν από τη φορολόγηση του πλούτου καθώς οι φορολογικοί συντελεστές για τα υψηλά εισοδήματα μειώθηκαν στις πλούσιες χώρες τις τελευταίες δεκαετίες. Ενδεικτικά, υπερφορολόγηση του πλούτου ζητούν τα Κίτρινα Γιλέκα στη Γαλλία, που βάλλουν κατά του Μακρόν επειδή κατήργησε τον φόρο αλληλεγγύης στην περιουσία, και η «σταρ» βουλευτής των Δημοκρατικών στις ΗΠΑ Αλεξάντρια Οκάσιο – Κορτές, με την οποία συμφωνεί και ο βραβευμένος με Νομπέλ Οικονομίας Πολ Κρούγκμαν.

ΔΑΙΜΟΝΟΠΟΙΗΣΗ. Το μεγάλο χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών σημαίνει λιγότερη δημοκρατία. Παράλληλα όμως η άκριτη δαιμονοποίηση του πλούτου είναι βασικό σύμπτωμα μιας εποχής όπου επικρατεί ένας α λα Τραμπ λαϊκισμός. Στον αντίποδα αυτών που έλεγε ο Ούλαφ Πάλμε στη δεκαετία του 1980: «Η μάχη που πρέπει να δώσουμε δεν είναι κατά του πλούτου αλλά κατά της φτώχειας». Από τη δεκαετία του 1980 έχουν αλλάξει πολλά όμως. Οπως και το είδος των πλουσίων που απαρτίζουν αυτές τις «χρυσές» λίστες. Θυμάμαι (πολύ) παλαιότερα σεΐχηδες να φιγουράρουν στις πρώτες θέσεις. Και να ακολουθούν «πετρελαιάδες» και κληρονόμοι των οικονομικών ελίτ. Σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει. Στην πρώτη θέση ο ιδρυτής της Amazon Τζεφ Μπέζος (πιθανότατα βέβαια να τη χάσει μετά το διαζύγιο και την αστρονομική διατροφή που πρέπει να πληρώσει στην πρώην σύζυγό του). Στη δεύτερη ο Μπιλ Γκέιτς, ιδρυτής της Microsoft, που πριν από μερικές ημέρες τον είδαμε να περιμένει όρθιος, στην ουρά, για να αγοράσει το χάμπουργκέρ του. Στην πέμπτη ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ, ιδρυτής του Facebook. Στην έκτη ο Αμάνθιο Ορτέγα, ιδρυτής, μεταξύ άλλων, των καταστημάτων Zara. Στη δωδέκατη οι Λάρι Πέιτζ και Σεργκέι Μπριν, συνιδρυτές της μηχανής αναζήτησης Google. Στη 14η οι Τζιμ, Ρόμπσον και Αλίς Γουόλτον, κληρονόμοι της Walmart, της μεγαλύτερης εταιρείας λιανικής πώλησης στον κόσμο. Στη 18η η Φρανσουάζ Μπετανκούρ, κληρονόμος της L’Oréal Paris, της μεγαλύτερης εταιρείας καλλυντικών ευρείας κατανάλωσης. Στην 22η ο Στιβ Μπάλμερ, πρώην επικεφαλής της Microsoft και νυν ιδιοκτήτης των Los Angeles Clippers του NBA. Βλέπουμε δηλαδή στις πρώτες θέσεις νέας κοπής επιχειρηματίες, που επιχειρούν με βάση το Διαδίκτυο, ανθρώπους που πλούτισαν από μια ιδέα η οποία έκανε πιο εύκολη την καθημερινότητα των πολλών. Δίνοντάς τους πρόσβαση σε τομείς όπου ήταν αποκλεισμένοι. Ακόμη και τα Zara, τα Walmart ή τα προσιτά καλλυντικά «καταφύγια φτωχών» είναι.

ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ. Μπορεί να εξαλειφθεί η φτώχεια από τον πλανήτη; Τα μέχρι τώρα «πειράματα» έδειξαν πως όχι. Μπορεί να κινηθεί αυτός ο κόσμος χωρίς πλούτο; Δεν έχει γίνει από γενέσεώς του έως τώρα. Μπορεί να μειωθεί το χάσμα μεταξύ πλουσίων και φτωχών; Πιθανότατα, αν και η αρχή του Παρέτο μιλάει για την αναλογία 80 – 20 (για παράδειγμα, το 20% των ανθρώπων θα διακινεί το 80% του πλούτου). Αυτό που μπορεί να γίνει όμως είναι η φτώχεια να μη σημαίνει εξαθλίωση και αποκλεισμό. Να υπάρχουν δομές που να μπορούν να αποτρέψουν τις συνέπειές της. Και ακόμη, μεγάλη παγίδα της εποχής μας, να μην ωραιοποιείται ως αποκλειστική κοιτίδα ηθικής και εντιμότητας.