Στη συνέχεια του αφιερώματος στον αείμνηστο Ηλία Ηλιού περιγράφεται το πολιτικό τετ α τετ με τον Γεώργιο Παπανδρέου στην πρωτοβουλία της ΕΔΑ για συγκρότηση εκλογικού Συνασπισμού. Ως «καταλληλότερος» διαπραγματευτής ο Ηλιού συναντήθηκε με τον Παπανδρέου στο Καστρί μετά γεύματος. Ο Παπανδρέου, επικαλούμενος τις ιδεολογικές διαφορές με την Αριστερά, αρνήθηκε τη συμμετοχή του στον Συνασπισμό. Ηταν, όμως, θυμωμένος λόγω του εκλογικού νόμου και την αρνητική στάση του βασιλιά σε προσωπικό του διάβημα για την υπηρεσιακή κυβέρνηση. Είχε, ακόμη, συνειδητοποιήσει ότι η αυτοτελής συμμετοχή του Κέντρου στις εκλογές θα οδηγούσε σε συντριβή.

Ο Ηλιού, γνωρίζοντας τις ηγετικές φιλοδοξίες του Παπανδρέου, έκανε την πρώτη προσφορά, την ηγεσία του Συνασπισμού και την πρωθυπουργία του Συνασπισμού, εάν αποκτούσε κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Ο Παπανδρέου άρχισε να κάμπτεται. Ακολουθεί η δεύτερη προσφορά. Η ΕΔΑ θα μετείχε στους συνδυασμούς με 20 υποψηφίους. Ο Παπανδρέου αντιπρότεινε 18 στις περιφέρειες Αθήνας, Πειραιώς, Θεσσαλονίκης, Λάρισας, Μαγνησίας, Καβάλας, Λέσβου και Κέρκυρας.

Η συμφωνία έκλεισε και το όνομα του Συνασπισμού «Δημοκρατική Ενωσις» – «Λαϊκό Μέτωπο» κατά τη Δεξιά. Ηταν σημαντικό πολιτικό γεγονός για την εποχή εκείνη, επτά μόνο χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου Πολέμου. Να υπενθυμίσουμε ότι την πραγματική εξουσία ασκούσαν τα Ανάκτορα, ο Στρατός, οι Αμερικανοί και το παρακράτος.

Η πλειοψηφία των ψηφοφόρων αγνόησε το μήνυμα του Καραμανλή ότι «κάθε ψήφος μη διδομένη υπέρ ημών δίδεται υπέρ του κομμουνισμού». Το 48,15% ψήφισε τη «Δημοκρατική Ενωση» και την ΕΡΕ το 47,38%. Το εκλογικό σύστημα έκανε το «θαύμα» του! Η ΕΡΕ έλαβε 165 έδρες και η ΔΕ 132. Ακόμη και μετά τη Μεταπολίτευση συχνά ο Ηλιού αναφερόταν, χαμογελώντας, στις διαπραγματεύσεις με τον Γ. Παπανδρέου και στο παρασκήνιο της συγκρότησης της «Δημοκρατικής Ενωσης». Και είχε δίκιο όταν έλεγε ότι με πιο δίκαιο εκλογικό σύστημα θα είχε ανατραπεί η δεξιά κυβέρνηση της ΕΡΕ και ίσως να ήταν άλλη η πορεία των πολιτικών εξελίξεων.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΔΑ. Μετά τη Μεταπολίτευση ο Ηλιού επιχείρησε να αναβιώσει την ΕΔΑ, αλλά το εγχείρημα ήταν καταδικασμένο. Με το γνωστό μειλίχιο ύφος του μου είχε εξομολογηθεί ότι γνώριζε το μάταιο της προσπάθειάς του. Η αναγνώριση του ΚΚΕ, η παρουσία του ΚΚΕ Εσωτερικού και η ίδρυση του ΠΑΣΟΚ δεν άφηναν περιθώρια για επιβίωση της ΕΔΑ. Στις εκλογές του 1974 μετείχε στην Ενωμένη Αριστερά και ο Ηλιού εξελέγη βουλευτής και στις εκλογές του 1977 με τη Συμμαχία Προοδευτικών και Αριστερών Δυνάμεων. Το 1981 και 1985 η ΕΔΑ υπό τον Μανώλη Γλέζο συνεργάστηκε με το ΠΑΣΟΚ. Στη συνέχεια διαλύθηκε.

Ο Ηλίας Ηλιού αποσύρθηκε από την πολιτική το 1981. Απεβίωσε το 1985. Συχνά τον συναντούσα στα χρόνια της αποχής του από την ενεργό πολιτική. Δεν έπαψε, όμως, να παρακολουθεί τις πολιτικές εξελίξεις και να τις σχολιάζει. Δεν απέκρυπτε την απαισιοδοξία του για την πορεία του προοδευτικού κινήματος, τονίζοντας ότι ουδείς διδάχθηκε από την Ιστορία.

«ΕΙΜΑΙ ΠΙΚΡΑΜΕΝΟΣ». Με παρέπεμπε στη δήλωσή του, το 1981, μετά την αποχώρησή του από την ενεργό πολιτική. Εχει ιστορική αξία: «Είμαι πικραμένος. Οχι τόσο από τους αντιπάλους μου, που έκαναν στο κάτω κάτω τη δουλειά τους, αλλά από τους ομόφρονές μου. Δεν άφησαν πεπονόφλουδα που τους πετούσε η ντόπια ή η ξένη αντίδραση που να μην την πατήσουν… Αν ήθελε κάποιος να γράψει για τις αστοχίες της ηγεσίας του αριστερού κινήματος στην Ελλάδα, δεν θα χρειαζόταν τόμους χειρογράφων με σοβαρές αναλύσεις… Θα του αρκούσαν μερικά χειρόγραφα για να γράψει ένα μικρό χιουμοριστικό βιβλίο με τίτλο “Ο δρόμος με τις πεπονόφλουδες”. Δυστυχώς, οι γκάφες των ομοφρόνων μου κατέστρεψαν ένα πανίσχυρο προοδευτικό κίνημα και μας πήγαν πολλές δεκαετίες πίσω».

Πολλές και σημαντικές οι πολιτικές παρακαταθήκες του Ηλία Ηλιού προς τους νεότερους πολιτικούς. Πολλά θα είχαν διδαχθεί και πολλά λάθη θα αποφεύγονταν. Ενα απόσπασμα από έκθεσή του, στις 31 Αυγούστου 1964, για τις ακραίες εκδηλώσεις που είχε επιβάλει η ηγεσία του ΚΚΕ στην ΕΔΑ είναι ιδιαίτερα διδακτικό για την πολιτική, οικονομική και κοινωνική κρίση που περνάει η Ελλάδα μετά το 2010.

ΠΑΡΑΚΑΤΑΘΗΚΕΣ. «Ωρες ώρες», παρατηρεί ο Ηλιού, «είναι σαν να πάμε να φοβίσουμε ή να προκαλέσουμε πλατιές μάζες που έχουν υποστεί μακροχρόνια κατεργασία (η Ιστορία γράφεται από τους νικητές, δυσάρεστα βιώματα της περιόδου του ένοπλου αγώνα 1942-1950 διατηρούνται μονόπλευρα νωπά από την εχθρική προπαγάνδα – σε εκτεταμένα στρώματα). Δογματική ρουτινιέρικη καθοδήγηση δημιουργεί και από την υπερβολή του σωστού στραβά. Εξ αντικειμένου προβοκάτσιες. Πατάμε πρόθυμα πεπονόφλουδες. Θα γλιστρήσουμε. Λ.χ. πορείες (αποδυνάμωση), μνημόσυνα (γελοιοποίηση). Στ’ άρματα, στ’ άρματα (σ.σ.: το γνωστό τραγούδι της Αντίστασης που το τραγουδούσαν συχνά οι οπαδοί της Αριστεράς στις εκδηλώσεις). Λαύριο (τρελάθηκε η ΕΔΑ). Πού το πάμε; Φανερό ότι κανένας δεν νομίζει ότι σήμερα τραβάμε για επανάσταση. Υπάρχει έλλειψη σοβαρότητος, μη ενηλικίωση, παιδισμός […]. Θα φοβίσουμε πλήρως τους μικροαστούς, ενώ μπορούμε σε μεγάλο βαθμό και πρέπει να τους κερδίσουμε. Αλείφουμε με βούτυρο το ψωμί της αντίδρασης, της αμερικανοκρατίας, των κύκλων της ανωμαλίας […]. Με άλλα λόγια, το δίλημμα είναι αν πιστεύουμε στη δυνατότητα ομαλής, με δημοκρατικά μέσα, αλλαγής […] ή αυτό είναι ένα πρόσχημα που σκεπάζει μια υστεροβουλία να περνάμε τον καιρό ώσπου κανείς εξωτερικός πόλεμος ή άλλη διεθνής συγκυρία να επιτρέψουν τον άλλο δρόμο […]. Βλέπουμε και στα μικρά και στα καθημερινά και στα ρουτινιέρικα ότι επιζεί το πνεύμα του τυχοδιωκτικού ζαχαριαδισμού, της “επαναστατικότητας” που ρίχνει πίσω κατά δεκάδες χρόνια το κίνημα και δημιουργεί θύματα και ερείπια» (το πλήρες κείμενο στην «Αυγή», 16 Φεβρουαρίου 1975). Ο Ηλίας Ηλιού έγραψε και άφησε Ιστορία. Δυστυχώς οι νέες γενιές των πολιτικών δεν διδάσκονται από την Ιστορία, γιατί είτε δεν τη γνωρίζουν είτε την «προσαρμόζουν» στην κομματική στρατηγική και τακτική τους (έχει δημοσιευτεί στο βιβλίο του Βασίλη Μπρακατσούλα: «Ηλίας Ηλιού – Η ζωή και η δράση του»).

Ο Γιώργος Ρωμαίος είναι δημοσιογράφος – συγγραφέας.

Βιβλία: Το τετράτομο «Η περιπέτεια του κοινοβουλευτισμού», «Η Ελλάδα των δανείων και των χρεοκοπιών», «Από τον Οθωνα στην καγκελάριο Μέρκελ – 180 χρόνια οι Γερμανοί στην Ελλάδα», «Η Ευρώπη και η Ελλάδα – Από την κρίση στην ελπίδα» (εκδόσεις Πατάκη)