Η έκπληξη ήρθε από απροσδόκητη εστία παιδείας. Από μια Δραματική Σχολή. Σε μια εποχή που βρικολακιάζουν στην Ευρώπη και στην Αμερική, Βόρεια και Νότια, φαινόμενα που μας πάνε πίσω στον Μεσοπόλεμο, τότε που οι συνθήκες και ανερμάτιστοι ηγετίσκοι ή παράφρονες φανατικοί και συμπλεγματικοί οδηγούσαν ομαδικά λαούς στον κατήφορο και στα νεκροταφεία, νέοι ηθοποιοί και μαθητές δραματικής τέχνης με εμπνευσμένους δασκάλους που δεν περιορίζονται να διδάσκουν θεατρική αγωγή μόνο, αλλά να διαμορφώνουν μέσω της τέχνης πολίτες που φιλοδοξούν να διδάξουν μέσω της τέχνης τους ήθος και δημοκρατική συνείδηση, ασκούνται μέσω πάντα της τέχνης της σκηνής να επαναφέρουν το θέατρο στην αυγή της γέννησής του, τότε που ο Αισχύλος και ο Σοφοκλής και ο Ευριπίδης και ο Αριστοφάνης και ο Μένανδρος δεν ήταν εστέτ αλλά πολίτες. Θυμίζω πως ο Αριστοφάνης στους «Βατράχους», σε εποχές που η δημοκρατία κινδυνεύει με έκπτωση, κατεβάζει στον Αδη τον θεό του θεάτρου, τον Διόνυσο, με σκοπό να φέρει στο Αστυ έναν ποιητή του θεάτρου ώστε να διδάξει πάλι τους πολίτες ήθος, κριτική σκέψη, ιδεώδη και να τους εμπνεύσει σε σύλληψη νέου οράματος ζωής.

Είναι λοιπόν παρήγορο να βλέπεις νέα παιδιά που σπουδάζουν θέατρο, σε μια εποχή γενικής πολιτικής, πολιτιστικής, κοινωνικής και ηθικής αλλά και αισθητικής κρίσης να καταπιάνονται με έργα με θέση. Και βέβαια με θέση ηθική και όχι προπαγανδιστική, μάλιστα σε εποχές πάντα που κυριαρχούν τα κούφια συνθήματα και οι υστερικές φωνές φανατισμών όλου του φάσματος.

Η Δραματική λοιπόν Σχολή «Δήλος» στο θέατρο «Σημείο», παρουσίασε διασκευασμένο για το θέατρο το μείζον έργο του Γκίντερ Γκρας: «Το τενεκεδένιο ταμπούρλο». Η διασκευή οφείλεται στον έμπειρο Αντώνη Γαλέο, η σκηνοθεσία από τη διευθύντρια της Σχολής και δασκάλα και σπουδαία ηθοποιό Δήμητρα Χατούπη, η πρωτότυπη μουσική από τον συνθέτη Χρίστο Θεοδώρου, ενώ δάσκαλοι της Σχολής επιμελήθηκαν σκηνογραφία, ενδυματολογία, φωτισμό και δραματουργική και ιστορική τεκμηρίωση.

Δεν πρόκειται εδώ να αναφερθώ ειδικά στο σπουδαίο έργο του Γκρας. Με ενδιαφέρει σ’ αυτή τη σελίδα, για όσους με τιμούν με την προσοχή τους, ο χώρος, το κύρος, η κρίση και η ιστορία των ιδεών. Κριτική παράστασης γίνεται άλλη μέρα σε ειδική σελίδα. Και θα το αποφύγω για τη συγκεκριμένη παράσταση, αφού είναι η σπουδή νέων εκκολαπτόμενων ηθοποιών. Μετράει περισσότερο από τα τεχνικά στοιχεία της δουλειάς τους η πρόθεσή τους μέσω της δουλειάς τους να μετάσχουν και να αποδείξουν πως πάνε σε όλες τις εποχές και ιδιαίτερα σε χρόνια δίσεκτα η τέχνη και κυρίως το θέατρο που απευθύνεται σ’ ένα μετέχον κοινό, όπως το καθόρισε, όπως προείπα, η γέννησή του στην αυγή της Δημοκρατίας, να προβληματίζει κυρίως τη συνείδηση του πολίτη και να του θέτει καίρια πολιτικά, ηθικά, αισθητικά, κοινωνικά ερωτήματα.

Τα νέα παιδιά της Σχολής «Δήλος» με την καθοδήγηση των δασκάλων τους και με εφόδια τη θεωρητική και πρακτική προίκα που έλαβαν και λαμβάνουν δεν περιορίστηκαν σε μια επίδειξη δεξιοτεχνικών ικανοτήτων, δεν θέλησαν να παρουσιάσουν απλώς τα εργαλεία που χαρίζονται ώστε να είναι ικανοί να ανταποκρίνονται στις ανάγκες μιας θεατρικής παράστασης.

Επέλεξαν ένα μεγάλο μεταπολεμικό κείμενο (1952) ενός νομπελίστα συγγραφέα που κατέγραψε με πόνο ψυχής, αυτοκριτικό οίστρο και ειλικρίνεια και ευθύνη τα τραύματα του λαού του, την κτηνωδία των θεσμών όταν ξεφεύγουν από τις ρίζες τους και τη βαναυσότητα εξουσιών που βλέπουν τον άνθρωπο άλλοτε ως πράγμα, άλλοτε ως ζώο και άλλοτε ως υπεράνθρωπο. Ο Γκίντερ Γκρας δεν έκρυψε ποτέ πως μεγάλωσε και υποχρεώθηκε από τους θεσμούς της πατρίδας του (σχολείο, δικαιοσύνη) να μετάσχει στα δρώμενα που οδήγησαν τη χώρα του να γίνει ένας συνειδητός δολοφόνος ψυχών. Στρατεύτηκε, πολέμησε ως πολίτης της Γερμανίας την εποχή που ένας λαός ολόκληρος αποθέωνε στη Νυρεμβέργη του Χίτλερ. Αγρυπνη συνείδηση αλλά και τραυματική ο Γκρας βγαίνει από τον πόλεμο (γεννήθηκε το 1927) φορτωμένος με ενοχές αλλά και με τη βούληση να μην κρύψει, να μην καταχωνιάσει ό,τι συνέλεξε, ό,τι τον πλήγωσε, ό,τι τον ντρόπιασε, ό,τι ανέχτηκε και ό,τι τον μετέτρεψε σε συνειδητό πολίτη.

Το αριστούργημά του, το «τενεκεδένιο ταμπούρλο» είναι ένας καθρέφτης όπου το τέρας βλέπει το πρόσωπό του και συχνά την τερατώδη προσωπίδα του. Μέσα από τη «βιογραφία» ενός νάνου σχεδόν σχολαστικά καταγράφει τις στρεβλώσεις, τις διαστροφές, τις παγιδεύσεις, τις συνειδητές και ασυνείδητες εμπλοκές: των ανθρώπων σε πράξεις βίας και συστηματικής αλλοίωσης των πολιτισμικών παραδόσεων της ανθρώπινης ιστορίας αιώνων.

Βεβαίως και δεν είναι η πρώτη φορά μέσα στους αιώνες που ο άνθρωπος υβρίζει με την αρχαία σημασία του όρου. Δυστυχώς συχνά συνειδητοποιούμε πως η ιστορία του ανθρώπου είναι διάσπαρτη από περιόδους όπου γύριζαν οι άνθρωποι ξανά πίσω στη ζούγκλα και στα ζωώδη ένστικτα, όταν το εγώ διογκούται και επιβάλλει στον συνάνθρωπο με τη βία τις ιδέες του και τους σκοπούς του.

Δεν ξεχνάμε πως το αρχαιότερο λογοτεχνικό κείμενο της ανθρωπότητας, η «Ιλιάδα», ένα μακελειό καταγράφει, μανίες, πάθη, οργή, απάτη, καταστροφή αφηγείται.

Η διαφορά με τον αιώνα που πέρασε πριν από λίγα χρόνια ήταν πως τα μέσα της καταστροφής, ο μαζικός όλεθρος και οι νέες μέθοδοι εξόντωσης ανθρωπίνων πληθυσμών άλλαξαν και ποσοτικά και ποιοτικά την καταστροφική μεθοδολογία. Ο εικοστός αιώνας δεν ήταν μόνο ο αιώνας δύο παγκοσμίων πολέμων, ήταν ο αιώνας τοπικών πολέμων, γενοκτονιών, φυλετικής αλλοφροσύνης, φανατισμών ιδεολογικών, θρησκευτικών, ταξικών.

Ο Γκίντερ Γκρας στο θεμελιώδες κείμενό του που το υπηρέτησε με συγκινητικό σεβασμό η ομάδα των υποψήφιων ηθοποιών πραγματοποιεί μια ακτινογραφία του ναζιστικού φανατισμού και της οργάνωσης των μεθόδων του.

Και πολύ ορθά εκκινεί από τον κοινωνικό πυρήνα, την οικογένεια, τον γόνιμο και άλλοτε τον ολέθριο πυρήνα κάθε καλού και κάθε κακού.

Τα μεγάλα κείμενα του πολιτισμού, από την «Ορέστεια» ώς τον «Βυσσινόκηπο» από τα έργα του Μπαλζάκ έως τον Παπαδιαμάντη στην οικογένεια εντοπίζουν τη γέννηση του αβγού του φιδιού.

Ο Γκρας εκτός από την οικογένεια εντοπίζει το φανατικό πυρήνα και στο σχολείο. Η εκπαίδευση στα στρεβλά καθεστώτα αναλαμβάνει παραλαμβάνοντας το παιδί από την οικογενειακή συχνά θερμοκοιτίδα να διαμορφώνει (κυριολεκτικά να παραμορφώσει) το ήθος του και να το καταστήσει οπαδό, μέλος της αγέλης, του κοπαδιού.

Ο Αριστοτέλης με μια έξοχη φράση καταγράφει τη χαρτογράφηση του τυραννικού ιδιώματος. Αναφέρεται στην τροφοδότηση του αμοιβαίου φόβου. Οταν φοβάται ο Γιάννης το θεριό και το θεριό το Γιάννη, ο τύραννος έχει την ησυχία του και κλωσάει τα αβγά του. Ο Γκρας βέβαια κατέγραψε σε πλάτος και βάθος την εμπειρία του από την εποχή του και τη χώρα του. Αλλά δυστυχώς το κείμενό του λειτουργεί ως παρά-δείγμα, ως καλούπι, όπου χωράνε και επιβραβεύονται όλες οι επαναλαμβανόμενες στην Ιστορία ύβρεις. Και γνωρίζουμε κυρίως εμείς που ζούμε στη χώρα που μελέτησε εδώ και χιλιάδες χρόνια την Υβριν πως η Κάθαρσις είναι επίσης τραυματική εμπειρία διότι επέρχεται δι’ ελέου και φόβου. Οι Οιδίποδες πρέπει να τυφλωθούν για να μπορέσουν να δουν την αλήθεια. Πολύ σωστά παλιότεροι μεταφραστές των τραγικών μετέφραζαν την Ατη τύφλα!!

ΥΓ: Δεν αναφέρω τα σπουδαία παιδιά, αγόρια και κορίτσια, στην παράσταση του «Ταμπούρλου». Οταν με το καλό βγουν στο επάγγελμα, ο καθείς και τα όπλα του.