Αλλαγή χωρίς αυτοκριτική;

Η κριτική της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων είναι ή θα έπρεπε να είναι η κύρια πρακτική της Αριστεράς και να αποτυπώνεται σε όλες τις εκφάνσεις της. Μαζί με την κριτική όμως, μέρος της παράδοσης της Αριστεράς είναι και η αυτοκριτική. Η διαρκής επανεξέταση δηλαδή της πολιτικής και θεωρητικής πρακτικής της και των συλλογικών ή και ατομικών φορέων της. Ετσι επισημαίνονται και διορθώνονται τα λάθη, εντοπίζονται και αλλάζουν εσφαλμένες πολιτικές αλλά και ατομικές συμπεριφορές. Αρκετές φορές, βέβαια, η αυτοκριτική ή καλύτερα μια καρικατούρα της χρησιμοποιήθηκε από τους κομματικούς ή καθεστωτικούς μηχανισμούς για τη συγκάλυψη των ευθυνών της ηγεσίας και το ξεκαθάρισμα των κομμάτων της Αριστεράς από τους ποικίλους αμφισβητίες. Χαρακτηριστική είναι η διαδικασία της «αυτοκριτικής» που επιβλήθηκε στα μέλη του ΚΚΕ μετά τον Εμφύλιο, στις ανατολικές χώρες όπου ζούσαν, και έλαβε την ονομασία «ανακαταγραφή». Το κάθε μέλος δήλωνε την ταξική του καταγωγή και περιέγραφε τη δράση του κυρίως την προηγούμενη δεκαετία. Τα αποτελέσματα και τα «ευρήματα» της όλης διαδικασίας χρησιμοποιήθηκαν βέβαια στις μετέπειτα σκληρές ενδοκομματικές συγκρούσεις. Παρ’ όλα αυτά, η αυτοκριτική διατήρησε ως έννοια και ως ρητορική αναφορά την ιδιαίτερη θέση της στο λεξιλόγιο της Αριστεράς. Αλλωστε, ένα από τα βιβλία του Αλτουσέρ, αγαπημένου φιλοσόφου πολλών ελλήνων αριστερών διανοουμένων, τιτλοφορείται «Στοιχεία αυτοκριτικής».