Ο Δον Κιχώτης χωρίς τους ανεμόμυλους

Δεν υπάρχει άλλο λογοτεχνικό έργο που να ενέπνευσε τόσο διαφορετικές κριτικές αναγνώσεις απ’ ό,τι ο «Δον Κιχότε», τόσο ενδιαφέρουσες αποτιμήσεις για τις προθέσεις και τη σημασία του. Τραγικός ποιητής για τον Μπάιρον και κωμικός για τον Τόμας Μαν, μυστικιστής για τον Ουναμούνο, ένας σαδιστής συγγραφέας που τυραννάει τον ήρωά του για τον Ναμπόκοφ, «πρεσβευτής της ανάγνωσης» για τον Κάρλος Φουέντες, ο πρώτος «που ανακάλυψε τη φαντασιακή διάσταση στο εσωτερικό του ατόμου» για τον Αλέχο Καρπεντιέρ, ένας «εκκεντρικός που περνάει όλη τη λογοτεχνία από δίκη» για τον Μορίς Μπλανσό, ο Θερβάντες εγκαινιάζει το μυθιστόρημα με τον πιο θριαμβευτικό τρόπο. Και ο Δον Κιχότε του, ήρωας σε αναζήτηση της μορφής του, πάντοτε ακαθόριστης, σύμφωνα με τη Μαρτ Ρομπέρ, διχασμένος ανάμεσα στην πραγματικότητα και την ψευδαίσθηση, τη λογική και την τρέλα, το ερωτικό και το γελοίο, το οραματικό και το εσχατολογικό στοιχείο, δεν προσεγγίστηκε μόνο με ποικίλους αναγνωστικούς τρόπους, αλλά προκάλεσε αναστάτωση και στη θεωρητική ορολογία, γεννώντας νέους όρους και σχήματα: τον «προοπτικισμό» του Σπίτζερ, την «εξωσκόπηση» του Κάστρο, την «τριγωνική (ή τριμερή) επιθυμία» του Ζιράρ, τον «ετερόγλωσσο, μεταμορφωμένο σε εσωτερικό διάλογο μυθιστορηματικό λόγο» για τον οποίο έγραψε ο Μπαχτίν. Πρόσφατα κυκλοφόρησαν και στα ελληνικά δύο ακόμη ενδιαφέρουσες μελέτες που θα μπορούσαν να αναγνωσθούν εκ παραλλήλου με το έργο του Θερβάντες, καθώς δίνουν διαφορετικά κλειδιά για την προσπέλασή του: Το μελέτημα του William Egginton «Μιγέλ ντε Θερβάντες: Ο πρώτος συγγραφέας του σύγχρονου κόσμου» (εκδ. Πατάκη, μτφ. Πέτρος Γεωργίου, 2018) που ανιχνεύει όσα αποκαλύπτει η ζωή του Θερβάντες για τον τρόπο με τον οποίο χτίστηκε το εμβληματικό του μυθιστόρημα, και η συλλογή δοκιμίων του Φώτη Δούσου «Στη Βιβλιοθήκη του Δον Κιχώτη» (εκδ. Ελληνική Πρωτοπορία, 2017), μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα απόπειρα ερμηνευτικής του κλασικού έργου του Θερβάντες. Αναλύοντας σε βάθος τα κυρίαρχα μοτίβα του βιβλίου, αναδιφώντας – κάποτε μάλιστα παιγνιωδώς –  τα νοήματά του, διερευνώντας τολμηρά την ψυχική δομή του αρχέτυπου ήρωα, ο συγγραφέας, χρησιμοποιώντας εργαλεία αντλημένα από ποικίλα ρεύματα της λογοτεχνικής θεωρίας (ψυχανάλυση, στρουκτουραλισμός, φορμαλισμός, αποδόμηση), συνθέτει ένα ελκυστικό παραπλήρωμα του μυθιστορήματος του Θερβάντες, διάστικτο από οξυδερκείς παρατηρήσεις, υποδόριο χιούμορ και σκηνογραφική ζωντάνια.