Πόλη, πολίτης, έθνος

Στα ευρωπαϊκά κράτη του τέλους του Μεσαίωνα καθιερώθηκε το δόγμα ότι ο πολίτης δεν ανήκε πλέον σε μια πόλη, αλλά σε ένα έθνος και ότι υπήρχε έθνος εκεί όπου ο πολίτης συμμετείχε διά κοινοβουλευτικού αντιπροσώπου στη διαχείριση του κράτους. Οι δύο πρώτες μεγάλες δημοκρατίες του δυτικού κόσμου, των ΗΠΑ και της επαναστατικής Γαλλίας, είναι αυτές που μετέτρεψαν το δόγμα από συμπλήρωμα, πρακτική ή ιδεώδες που ήταν στην Αγγλία από την εποχή του Cromwell, σε θεμελιώδες δόγμα της πολιτικής ζωής – διότι οι δύο αυτές ιδέες της πατρίδας και του πολίτη δεν είναι κατά βάθος παρά ένας και μοναδικός θεσμός, ένας και μοναδικός κανόνας πρακτικής και ιδεολογικής ηθικής και στην πραγματικότητα, ένα και το αυτό κεφαλαιώδες γεγονός, που δίνει στη σύγχρονη δημοκρατία όλη της την πρωτοτυπία, την καινοφάνεια και την ασύγκριτη ηθική της αξία. Εγινε αντικείμενο συνειδητής σκέψης και στοχασμού. Το άτομο, κάθε άτομο, γεννιέται στην πολιτική ζωή. Ο πολίτης συμμετέχει στην επεξεργασία του νόμου, στην πρόοδο της θρησκείας, της επιστήμης, των καλών τεχνών… Και η κοινωνία ολόκληρη έχει γίνει, μέχρι ενός σημείου, το κράτος, το πολιτικό σώμα του ηγεμόνα. Είναι η ολότητα των πολιτών.