Για γέλια

«Στη Γαλλία, κοιτίδα της καθαρής σκέψης και απόδειξης, όπου η τέχνη αποσκοπεί φυσικά και άμεσα στη χρησιμότητα, το κωμικό είναι συνήθως ενδειγματικό (σ.σ.: εννοεί το αντίθετο του απολύτως κωμικού, το συνηθισμένο). Ο Μολιέρος υπήρξε στο είδος αυτό η καλύτερη γαλλική έκφραση… ένα από τα ιδιαίτερα συμπτώματα κάθε γαλλικού πάθους, κάθε επιστήμης, κάθε γαλλικής τέχνης είναι να απωθεί το υπερβολικό, το απόλυτο και το βαθύ… Κατά τον ίδιο τρόπο και το γκροτέσκο μας σπανίως υψώνεται ως το απόλυτο. Ο Ραμπελαί, που είναι ο μεγάλος γάλλος δάσκαλος στο γκροτέσκο, διατηρεί ακόμη και μέσα στις υπερβολικότερες φαντασίες του κάτι το χρήσιμο και το λογικό. Είναι ευθέως συμβολικός… Η ρεμβώδης Γερμανία θα μας προσφέρει εξαίρετα δείγματα απόλυτου κωμικού. Εδώ, τα πάντα είναι σοβαρά, βαθιά, υπερβολικά… Στη χαρωπή, θορυβώδη και ανέμελη Ιταλία αφθονεί το αθώο κωμικό. Ακριβώς στην Ιταλία, στην καρδιά του μεσογειακού καρναβαλιού, εν μέσω του πολυτάραχου Κόρσο, τοποθέτησε εύστοχα ο Theodore Hoffmann το εκκεντρικό δράμα Πριγκίπισσα Μπραμπίλα. Οι Ισπανοί είναι πολυτάλαντοι στο θέμα του κωμικού. Φτάνουν γρήγορα στο άγριο, και οι πιο γκροτέσκες επινοήσεις τους περιέχουν συχνά κάτι το σκοτεινό».