Συρμός

Ο Μάιος φέρνει πάντα, κατά τα τελευταία αρκετά χρόνια, και εκτός όλων των άλλων, μια έκτακτη πνευματική ανθοφορία – η οποία ενισχύει την αντίστοιχη τακτική -,  υπό τη μορφή της Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου Θεσσαλονίκης. Θέλοντας να γράψω γι’ αυτήν, κατέληξα στην εμπειρική απόφαση να μην κάνω σχολιασμό των εκεί σχολιασμών επί των βιβλίων. Αντί να μιλήσω για το πώς μίλησαν για τη λογοτεχνία, είπα να αντιστρέψω τη φορά και να βάλω τη λογοτεχνία να μιλήσει με αφορμή όσους μίλησαν γι’ αυτήν. Μπορεί ένα διήγημα να αποτελέσει δοκιμιακό τρόπο – μας το έχουνε δείξει πολλοί στον μεταμοντερνισμό, ας πούμε ο Μπόρχες, ή ο Κουτσί. Μπορεί, άρα, να πάρει διαβάσματα και να τα σχολιάσει διά της «λογοτεχνήσεώς» τους, δηλαδή να τα εγκιβωτίσει σε λογοτεχνικό καλούπι και έτσι να μιλήσει πλαγίως γι’ αυτά. Θα πρόκειται τότε όχι για ένα ψευδο-δοκίμιο, όπως στον Μπόρχες, αλλά για ένα δυνητικό δοκίμιο, όπου η δοκιμιακή μαγιά έχει μπει στο λογοτεχνικό αντίδωρο, αλλά επαφίεται στον αναγνώστη να κάνει τη μαγιά να φουσκώσει ώστε να απολαύσει ένα ωραίο δοκιμιακό δώρο. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι όπου, στο λογοτεχνικό κείμενο – μήτρα, υπάρχουν αναφορές σε περιεχόμενα κείμενα ή άλλα πολιτισμικά αντικείμενα, ο αναγνώστης πρέπει ν’ ακολουθήσει τα ίχνη τους και να τα διερευνήσει και αυτά, επιστρέφοντας στο αρχικό περιέχον κείμενο – μήτρα ώστε – πέραν της λογοτεχνικής απόλαυσης ή κάθαρσης – να εξαγάγει δοκιμιακού τύπου (δηλαδή φιλοσοφικά, πλην όμως επιφυλακτικά κι αβέβαια) συμπεράσματα επί των περιεχομένων αυτών. Η Εκθεση ήταν φέτος αφιερωμένη στο «πλήθος ως πρωταγωνιστή στη λογοτεχνία και την Ιστορία». Πήρα αυτό το νήμα και το τύλιξα γύρω από μια εικόνα που διαρκώς ανακαλώ όποτε σκέφτομαι την Εκθεση: είναι η εικόνα του πλήθους των διαβασμένων που ανεβαίνουν με τα τρένα από την Αθήνα κι ύστερα επιστρέφουνε, βράδυ Κυριακής, με αρκετά νέα ή υποψήφια διαβάσματα στα μπαγκάζια τους. Μαζί, το τύλιξα και γύρω από κάποια «θεσσαλονικιώτικα» μοτίβα, αλλά και γύρω από  διαβάσματα – διά της μεθόδου του δυνητικού δοκιμίου που ήδη περιέγραψα -, διαβάσματα (και ακούσματα σαν διαβάσματα) που συνάντησα ή ξανασυνάντησα στη φετινή Εκθεση. Παραθέτω το αποτέλεσμα της μεθόδου αυτής.