Τα παραδοσιακά μας δεινά

Το World Economic Forum δημοσίευσε προχθές το φετινό Global Competitiveness Report, μια ετήσια έκθεση και κατάταξη χωρών με βάση τα στοιχεία που θεωρείται πως εισφέρουν στην ανάπτυξη της οικονομίας. Ακόμη και για τον αναγνώστη που δεν συγκινείται ιδιαιτέρως με τη φιλελεύθερη προσέγγιση της ανάλυσης του WEF, η μελέτη έχει ενδιαφέρον. Ανάμεσα στις 141 χώρες για τις οποίες έχει λάβει και μελετήσει στοιχεία η Ελλάδα σκοράρει στη θέση 85 στον πυλώνα των θεσμών. Μεταξύ άλλων, είμαστε στη θέση 138 στην πολιτική σταθερότητα, στη θέση 134 στον μακροχρόνιο κυβερνητικό σχεδιασμό και στη δυνατότητα προσαρμογής σε νέες συνθήκες, στη θέση 131 στην αποτελεσματικότητα του πλαισίου για την επίλυση διαφορών με το Δημόσιο, στη θέση 118 στον δικαστικό έλεγχο της εξουσίας, ενώ στην ίδια θέση σκοράρουμε και σε κάτι που αφορά πολύ εμάς, τους πολίτες. Στο λεγόμενο «κοινωνικό κεφαλαίο». Αν το σκεφτείτε, είτε το αναφέρουμε με τον όρο που το βάφτισε η κοινωνική επιστήμη είτε όχι, συζητούμε αρκετά συχνά για την ποιότητα των συλλογικών δράσεων, την οικογενειοκρατία στην εξουσία, την πληθώρα μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων και την έλλειψη, αντιστοίχως, σύγχρονων συνεταιρισμών, για την έλλειψη εμπιστοσύνης στους θεσμούς και στο κράτος, τη γοητεία του αυταρχισμού κ.λπ. Αυτά στα οποία παίζει ρόλο η παράδοσή μας – αν και ο Φουκουγιάμα το λέει πιο ωραία όταν εξηγεί ότι το πόση εμπιστοσύνη έχουμε ότι δεν γίνονται όλα εναντίον μας στηρίζεται και σε «κληρονομημένες ηθικές συνήθειες». Το παράδοξο είναι πως ενώ πολλά από αυτά τα κληρονομημένα από την ιστορία μας δεινά τα ξορκίζουμε, ταυτοχρόνως τα συντηρούμε με νύχια και με δόντια σαν συνταγή για πρόβεια φέτα. Από τον νεποτισμό μέχρι την αντίληψη ότι δεν θα μας λύσουν οι θεσμοί μας το πρόβλημα, αλλά μια κοινωνική ή οικογενειακή σχέση (π.χ. ρουσφέτι), όλα αυτά είναι πράγματα που αρνούμαστε να δούμε με ειλικρίνεια, λες κι απειλείται ο θεμελιώδης πυρήνας της ύπαρξής μας. Ο αντίλογος είναι, φυσικά, ότι οι καλές πρακτικές ξεκινούν από πάνω. Αυτό είναι σωστό. Ισως έχει έρθει η ώρα όμως να διερωτηθούμε, ειλικρινώς, μήπως και στη σχέση μας με την πολιτεία παίρνουμε αυτό που ζητούμε.