Ο Τζόκερ και οι αναλύσεις που δεν χρειαζόμαστε

Αν πιστέψουμε τις κριτικές, όσοι δεν έχουμε δει ακόμη την ταινία «Τζόκερ» μάλλον στερούμαστε κάποια καταπληκτική εμπειρία. Οι ίδιες οι κριτικές όμως σηκώνουν κι αυτές μια κριτική. Ενα καλλιτεχνικό έργο μπορεί να πλάθει τους χαρακτήρες του με απόλυτη ελευθερία και οι συγκρούσεις των ανθρώπων, τόσο μεταξύ τους, όσο και οι εσωτερικές, είναι εκ των βασικότερων και αρχαιότερων θεματικών της δραματουργίας. Αντιστοίχως, όποιος δημοσιολογεί έχει την αυτονόητη ελευθερία της άποψής του, όμως αυτή κρίνεται με μια αντίστοιχη ελευθερία και με όρους δεοντολογίας. Το τελευταίο είναι μια κρίσιμη διάκριση. Και νομίζω ότι μπορούμε επιτέλους, να πούμε ότι, όχι, δεν είναι ιδιαιτέρως υπεύθυνο να έχουμε όλοι οι ανειδίκευτοι απόψεις και θεωρίες για τις ψυχικές νόσους και, όχι, μια ταινία, όσο εξαιρετική κι αν είναι, δεν μας δίνει «μαθήματα» για ζητήματα που αφορούν την επιστήμη. Μέσα σε δεκάδες κριτικές εισχώρησαν απόψεις και θεωρίες γενικής χρήσης για το πώς αρρωσταίνει ο άνθρωπος από ιδιοπάθειες η αιτία των οποίων είναι ένα θέμα εξαιρετικά πολύπλοκο, χωρίς απλοϊκές και λυμένες, από την επιστήμη (όχι από τον παπά, τη θεία μας ή τον Τοντ Φίλιπς) σχέσεις αιτίου – αιτιατού. Μέσα σε δεκάδες κριτικές εισχώρησε μια ευθεία διάθεση πολιτικοποίησης της ψυχικής νόσου, με τον απαράδεκτο τρόπο που έχει επιχειρηθεί ξανά στο παρελθόν με αφορμή την κρίση, πολύ συχνά από κάποιους που νιώθουν ειδικοί σε θέματα βιοπολιτικής επειδή έχουν διαβάσει το οπισθόφυλλο του «Η ιστορία της τρέλας» του Μισέλ Φουκώ. Η γενίκευση δε κι η αντίληψη ότι η ταινία αυτή μας λέει κάποια πραγματική «αλήθεια» για την ψυχική νόσο (κι όχι απλώς για τον πλασμένο χαρακτήρα της) μπορεί να μας οδηγήσει κι αβίαστα στο συμπέρασμα ότι καλό θα ήταν όποιον νοσεί να τον φοβόμαστε και λίγο γιατί μπορεί να γίνει κατά συρροή δολοφόνος. Τα περισσότερα από αυτά μπορεί να γράφτηκαν με γνησίως καλή πρόθεση, ουδείς μπορεί να το αμφισβητήσει αυτό. Οι ανεύθυνες θεωρήσεις του καθενός από εμάς όμως δεν βοηθούν τον δημόσιο διάλογο εναντίον του στίγματος και, κυρίως, δεν υπολογίζουν τους ασθενείς και τους οικείους τους που έχουν να αντιμετωπίσουν και μια κοινωνία γεμάτη ταμπού, ξεπερασμένες απόψεις και κοινές παρανοήσεις.