Το προσφυγικό πρόβλημα δοκιμάζει τα νησιά, όπου χιλιάδες κάτοικοι διακηρύσσουν ότι «θέλουν πίσω τη ζωή τους». Δοκιμάζει την κυβέρνηση, όπου συγκατοικούν αντίθετες απόψεις για τους πρόσφυγες και τους μετανάστες, άλλες ανθρωπιστικές κι άλλες σκληροπυρηνικές. Δοκιμάζει όμως και την κοινωνία, όπου η κόπωση και η οργή μπορεί να γίνουν και πάλι αντικείμενο εκμετάλλευσης από ακραίες δυνάμεις.

Στις μαζικές συγκεντρώσεις που έγιναν προχθές στη Μυτιλήνη, τη Χίο και τη Σάμο, ακούστηκαν από ορισμένους ομιλητές άκομψες εκφράσεις. Και εμφανίστηκαν ανάμεσα στους συγκεντρωμένους τα πρώτα πανό με κρεμάλες για τους μετανάστες. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι όσοι εξεγείρονται σήμερα για το Προσφυγικό είναι ακροδεξιοί ή ρατσιστές, όπως με ευκολία υποστήριζε παλιότερα ο ΣΥΡΙΖΑ. Αντιθέτως: πρέπει να καταβληθεί κάθε δυνατή προσπάθεια ώστε οι κάτοικοι αυτών των νησιών να μην πέσουν στα χέρια των ακροδεξιών και των ρατσιστών.

Για να συμβεί αυτό, για να αποκατασταθεί δηλαδή η εμπιστοσύνη των τοπικών κοινωνιών προς την κεντρική κυβέρνηση, πρέπει να προχωρήσουν γρήγορα οι διαδικασίες αποσυμφόρησης των νησιών, αλλά και η κατασκευή δομών όπου θα παρέχονται οι αναγκαίες κοινωνικές υπηρεσίες και θα επικρατούν ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης. Πρέπει να επιταχυνθούν οι διαδικασίες χορήγησης ή απόρριψης του ασύλου. Και πρέπει να ασκηθεί έλεγχος στις ΜΚΟ που παραβιάζουν τους κανόνες.

Το προσφυγικό πρόβλημα έχει λάβει και πάλι εκρηκτικό χαρακτήρα. Δεν μπορεί όμως παρά να αντιμετωπιστεί στη βάση ενός διπτύχου. Οχι στα ανοιχτά σύνορα. Οχι και στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το πρώτο το επιτάσσει ο ρεαλισμός. Το δεύτερο, ο πολιτισμός.