«Λιβανίζουμε τους φιλοσόφους, χωρίς να τους γνωρίζουμε»

Στον πρόσφατο κατάλογο των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων του Πρίνστον προαναγγέλλεται η επανέκδοση ενός σημαντικού τίτλου του 2014: του τόμου με τις τρεις πρώτες «Εννεάδες» του Πλωτίνου και τα πολύτιμα σχόλια του Παύλου Καλλιγά, στη μετάφραση των Ελίζαμπεθ Κι Φόουντεν και Νικόλα Πηλαβάκη (μεταφραστής, εκτός άλλων, του «Πελοποννησιακού πολέμου» διά χειρός Ντόναλντ Κέιγκαν, Ωκεανίδα, 2004), ενώ αναμένεται και ο επόμενος, σε μετάφραση Νίκου Κούτρα. Είναι από τις περιπτώσεις που ο τίτλος «έργο ζωής» δεν συνιστά κατάχρηση, καθώς ο ομότιμος καθηγητής Αρχαίας Φιλοσοφίας ασχολείται με τη μετάφραση και τον σχολιασμό του Πλωτίνου από τα τέλη της δεκαετίας του 1980. Τότε, που όπως λέει στη συνέντευξή μας, ξεκίνησε με τη μεταφραστική απόπειρα, για να συνειδητοποιήσει ότι κανείς δεν πρόκειται να διαβάσει τον φιλόσοφο της ύστερης αρχαιότητας χωρίς «εφόδια»: χωρίς τη συστηματική, δηλαδή, διάρθρωση του αρχαίου κειμένου, τις επεξηγήσεις και τις αναγκαίες παραπομπές στην παράδοση από την οποία αντλούσε ο Πλωτίνος: τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Οι δύο τελευταίοι είναι τα πρότυπα στα οποία καταφεύγει για να αναπτύξει το δικό του μεταφυσικό μοντέλο, το οποίο – εντελώς χονδρικά, για τις ανάγκες του σημειώματος – βασίζεται σε τρεις βαθμίδες: Εν (Αγαθό ή Θεός, κατά μία έννοια, η αφετηρία όλων των αξιών), Νους και, πιο κάτω, η Ψυχή. Ο κόσμος διαχωρίζεται σε νοητό και αισθητό. Η αληθινή ουσία βρίσκεται στο νοητό τμήμα και το ανώτερο μέρος αυτού, «το άριστο» όπως αναφέρει, είναι ο Νους. Θεϊκή όμως είναι και η κοσμική ψυχή: όλες οι ψυχές είναι στην πραγματικότητα μία Ψυχή (κάποια στιγμή στη συζήτησή μας ο Π. Καλλιγάς φαίνεται να το διασκεδάζει όταν του αναφέρω την ταινία «Matrix» και ότι στο πρόσφατο «Star Wars» η Ρέι ακούει τις φωνές των προηγούμενων Τζεντάι σε μια έκρηξη συνείδησης).