Ματαιότης ματαιοτήτων

Ο συγγραφέας Τζον Μπάνβιλ έλεγε κάποτε ότι συνήθως δεν θυμάσαι τίποτα από ένα έργο του Κούντερα, κι ωστόσο απομένεις με  ένα αίσθημα πληρότητας. Ο εμβληματικός  κριτικός Τζορτζ Στάινερ, που έφυγε από τη ζωή στις 3 Φεβρουαρίου, έγραφε πάλι ότι  δεν υπάρχει τίποτα να πεις γι’ αυτόν, μόνο να τον αντιγράψεις μπορείς. Προσέθετε ότι ο Κούντερα απλώς υπάρχει, συνυφασμένος με τη δοκιμιακή του μυθοπλασία. Πράγματι, ανατρέποντας τη χρονική γραμμικότητα, ο συγγραφέας και αφηγητής Κούντερα  μπαινοβγαίνει κι εδώ στο βιβλίο, όπως δύο  δεκαετίες πριν (με πολύ πιο συστηματικό τρόπο) είχε πράξει ο Χάινριχ Μπελ στο περίφημο Ομαδικό πορτρέτο με μια κυρία (εκδ. Πόλις, μτφ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, 2015). Πρόκειται άλλωστε για τον Κούντερα αυτοπροσώπως με τον οποίο εκκινεί το βιβλίο, σε μια πισίνα του Παρισιού όπου ο συγγραφέας εντυπωσιάζεται με τη νεανική κίνηση μιας ώριμης κυρίας – μια χειρονομία που, πολύ νοσταλγικά,  την επαναφέρει στα πολύ νεανικά της χρόνια. Κι έτσι αρχίζει να φαντάζεται τη ζωή της, φιλοσοφώντας για τις μορφές που παίρνουν  οι απειράριθμοι  ανθρώπινοι βίοι αλλά και για τις λιγοστές αρχετυπικές χειρονομίες που μας εντάσσουν σε κάποιο συμπεριφορικό πλαίσιο. Βαφτίζει την εν λόγω κυρία Ανιές και της αποδίδει μια αδελφή, τη Λώρα, με την οποία οι σχέσεις της έχουν ποικίλα σκαμπανεβάσματα. Οι δυο γυναίκες, αν και αλληλεξαρτώμενες, είναι εντελώς διαφορετικές και ανταγωνιστικές μεταξύ τους. Ωστόσο ακολουθούν η μια την άλλη, μάλιστα η Λώρα ερωτεύεται τον άντρα της Ανιές και ανταγωνίζεται την κόρη της. Η ίδια δεν καταφέρνει να κάνει παιδί, αλλά έχει άπειρους εραστές και επινοεί διαρκώς δράματα. Απειλεί συχνά με αυτοκτονία και τελικά κατακτά τον σύζυγο της Ανιές όταν αυτή σκοτώνεται στον αυτοκινητόδρομο προσπαθώντας να αποφύγει μια υποψήφια αυτόχειρα. Ο Κούντερα δεν θα πολυλυπηθεί για το δράμα. Σημασία έχουν οι χειρονομίες, όχι οι άνθρωποι, μοιάζει να μας λέει.