Μετεπιδημικές ασυνέχειες

Είναι πολλοί οι ιστορικοί που θεωρούν  πως η τρομερή «Μαύρη Πανώλη» του 14^ου αιώνα ήταν μία από τις αιτίες κατάρρευσης της φεουδαρχίας: οι απώλειες ανθρώπινων ζωών (25%-50%, του πληθυσμού, κάπου 25 εκατομμύρια ψυχές) δημιούργησαν έλλειψη εργατικών χεριών – στα χωράφια βέβαια που ήταν οι μεγάλες βιομηχανίες της εποχής- με αποτέλεσμα η «ζήτηση δουλοπαροίκων» που προκλήθηκε να βελτιώσει τη θέση τους και να αποδυναμώσει την κυριαρχία των φεουδαρχών. Αρκετοί υποστηρίζουν επίσης ότι η «Ιουστινιάνειος Πανώλη» του 6^ου αιώνα, που προκάλεσε  αντίστοιχου μεγέθους καταστροφές στη Μεσόγειο (κυρίως στην Ανατολική)  έχει σημαντικό μερίδιο ευθύνης για την έλευση του Μεσαίωνα, για την κάθοδο των Σλάβων στον ερημωμένο από την πανώλη  ελλαδικό χώρο αλλά και για την επέκταση Αράβων και Γερμανών σε βάρος της  αποδυναμωμένης Ρωμαϊκής (Βυζαντινής, πλέον) Αυτοκρατορίας, ανακόπτοντας την ιουστινιάνειο ανάταση της εποχής.