Χαρτούμ, Αθήνα

Πριν από καμιά εικοσαριά χρόνια πήγα στο Χαρτούμ. Δεν ήταν η πρώτη φορά που ταξίδευα στην Αφρική· όμως, το Χαρτούμ απεδείχθη ακραίο παράδειγμα αφρικανικής πόλης: ο δημόσιος χώρος ήταν σχεδόν κενός – δεν υπήρχαν ίχνη παραγωγικής δραστηριότητας, καταστήματα, τεϊοποτεία ή καφενεία. Οι άνθρωποι περιφέρονταν από το τζαμί στο σπίτι κι από το σπίτι σε πάγκους όπου εκτίθεντο σφαγμένες κατσίκες. Τα αυτοκίνητα ήταν λιγοστά και κυκλοφορούσαν στους χωματόδρομους μαζί με τους πεζούς. Έκτοτε, το Σουδάν έχει εξελιχθεί, αν και δεν έχει καμιά ομοιότητα με το εμπορικό κέντρο που υπήρξε γύρω στο 1880. Αναφέρω το Χαρτούμ ως παράδειγμα ανυπαρξίας δημόσιου χώρου για να εκθέσω μιαν ευρύτερη αλήθεια: η απουσία δημόσιου χώρου είναι χαρακτηριστικό απουσίας πολιτισμού – και δεν απαντά μόνο στις υπανάπτυκτες φτωχές χώρες, όπως είναι το Σουδάν (το Τσαντ, ή η Λιβύη), αλλά και στις υπανάπτυκτες πλούσιες όπως τα Αραβικά Εμιράτα, καθώς και στις ανεπτυγμένες πλούσιες – σε μερικές πόλεις της αμερικανικής ενδοχώρας και σε προάστια-υπνωτήρια παντού στη Δύση. Σε τέτοιες κοινότητες οι άνθρωποι ικανοποιούν ανάγκες επιβίωσης (τροφή, ύπνος) χωρίς να τους δίνεται η ευκαιρία του κοινού χώρου και των κοινών διανοητικών και ψυχαγωγικών εμπειριών. Αλλού υπάρχει έρημος με άμμο, αλλού υπάρχει αστική έρημος.