«Ενας όχλος έσπαγε, άλλος πλιατσικολογούσε, ήταν απολύτως οργανωμένοι»

Στις 6 Σεπτεμβρίου του 1955, λίγο πριν πέσει η νύχτα, οι πέντε μεγάλοι δρόμοι που οδηγούσαν στην Πλατεία Ταξίμ πλημμύρισαν ξαφνικά από έναν μαινόμενο όχλο: Οπλισμένοι με τσεκούρια, ρόπαλα και σιδερένιους λοστούς, φώναζαν «Σπάστε, γκρεμίστε, ανάθεμα στους Γκιαούρηδες». Και το έκαναν πράξη. Χρειάστηκαν μόνο λίγα λεπτά για να φτάσουν στη Μεγάλη Οδό του Πέρα – τη σημερινή Ιστικλάλ – και να γράψουν μία από τις σκοτεινότερες  σελίδες στην ιστορία της Κωνσταντινούπολης. Κατά τη διάρκεια του Πογκρόμ, που συνεχίστηκε μέχρι τα ξημερώματα της 7ης Σεπτεμβρίου, 37 άνθρωποι δολοφονήθηκαν και εκατοντάδες γυναίκες έπεσαν θύματα βιασμού, 4.500 καταστήματα και 2.100 σπίτια λεηλατήθηκαν, εργοστάσια και ομογενειακά ιδρύματα καταστράφηκαν, ελληνικά νεκροταφεία συλήθηκαν, 71 εκκλησίες παραδόθηκαν στις φλόγες. Το κόστος των καταστροφών υπερέβη το ένα δισεκατομμύριο δολάρια, όμως η ζημιά για τον Ελληνισμό υπήρξε πολύ μεγαλύτερη: Αυτή η φοβερή νύχτα, η Νύχτα των Κρυστάλλων κατά των Ελλήνων της Κωνσταντινούπολης, ήταν όπως απεδείχθη μια επίθεση οργανωμένη από τις μυστικές υπηρεσίες της Τουρκίας που εκτελέστηκε από κρατικούς και παρακρατικούς φορείς ως τμήμα ενός ευρύτερου σχεδίου, που είχε τεθεί σε εφαρμογή από χρόνια, για την εξόντωση των οικονομικά ακμαίων μειονοτήτων της πόλης. Οπως επισημαίνουν μιλώντας στα «ΝΕΑ» Κωνσταντινουπολίτες που έζησαν τα γεγονότα, όλα έγιναν με την ανοχή των μεγάλων δυνάμεων, καθώς οι ΗΠΑ ζήτησαν σύντομα να «κλείσει» το θέμα, ενώ καταλυτικός ρόλος αποδίδεται στη Μεγάλη Βρετανία η οποία συνέβαλε με τη στάση της στη δημιουργία των συνθηκών που οδήγησαν στα Σεπτεμβριανά: η «οργή του τουρκικού λαού» εξυπηρετούσε τη δεδομένη στιγμή τα συμφέροντά της στην Κύπρο.