Δημ. Βυζάντιος, Μ. Χουρμούζης

Η κυρίως Ελλάδα, εκτός από κάποια νησιά του Αιγαίου, την Κρήτη και τα Επτάνησα, εξόρισε το θέατρο για πολλούς και διάφορους ιστορικούς λόγους: και την απέχθεια της Ορθοδοξίας προς τη μίμηση πράξεως που υπάκουσε στη Γραφική απαγόρευση: «ου ποιήσεις σεαυτώ είδωλον, ουδέ παντός ομοίωμα», την εξορία του θεάτρου από το Ισλάμ κατά την τουρκική επικράτηση, αλλά και την απομάκρυνση της πνευματικής ζωής, την ίδια εποχή, από την ευρωπαϊκή Αναγέννηση και αργότερα από τον Διαφωτισμό που ανέδειξαν το θέατρο ως κατεξοχήν λαϊκής ευωχίας τέχνη. Μόνον ο Καραγκιόζης γαλούχησε τους λαούς των Βαλκανίων, αφού ερχόταν από τις μυστικές θρησκευτικές μουσουλμανικές εταιρείες της Ανατολής και στην Ελλάδα εξελληνίστηκε σε λαϊκή φιγούρα (Σιορ Διονύσιος, Μπαρμπα-Γιώργος, Σταύρακας κ.λπ.) και αυτό τα τελευταία έτη πριν από την Επανάσταση. Και το παράδοξο: ενώ η Αθήνα και η Πάτρα αγνοούσαν το θέατρο, αυτό ευδοκιμούσε στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη, αφού, λόγω της πολυεθνικής τους σύνθεσης, μετακαλούσαν θιάσους, κυρίως γαλλικούς (εξάλλου, τα γαλλικά ήταν και η γλώσσα των αστών αυτών των πόλεων) και χαίρονταν τα ευρωπαϊκά ρομαντικά, την εποχή εκείνη, δράματα, αλλά και τις κωμωδίες ηθών.