Η Αθήνα, «κράμα ηδυπαθές, απερίγραπτον»

«Ητο ωραία, σεμνή, και περιπαθής, η εξοχική κηδεία. Ανθη και κηρία, στεναγμοί και μοσχολίβανον, τροπάρια και μοιρολόγια, του ανέμου το φύσημα εις τους πελωρίους κλώνας των πλατάνων, των αναδενδράδων το σείσιμον, και της μεγάλης κρήνης ο ρόχθος με των ρυάκων το κελάρυσμα, και το αμυδρόν, μεμακρυσμένον μινύρισμα των αηδόνων, όλα συναπετέλεσαν ένα “θρήνον, και μέλος, και ουαί”, διά να κλαύσουν ένα άμοιρον νέον, όστις είχε διέλθει τον κόσμον ως καπνού σκιά, και ως ενύπνιον εγειρομένου, κι ως πέταλον ρόδου όπου το επήρε στ’ αόρατα πτερά της, και το επήγε μακράν, μία αελλώδης ριπή ανέμου». Οι συγχωριανοί που θρηνούν τον μικρό Νίκο στο «Ερημο μνήμα» (1910) του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη είναι η μικρογραφία ενός σύμπαντος. Η μικρή σκιαθίτικη κοινότητα που συμμετέχει στην τελετουργία, όσο η φύση καταφάσκει. Η ατμόσφαιρα είναι διαφορετική στα «Τραγούδια του Θεού» (πρωτοδημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 1912 στο περιοδικό «Καλλιτέχνης» του Γεράσιμου Βώκου), όπου ο Παπαδιαμάντης αποχαιρετά στην Αθήνα τη μικρή Κούλα (Αγγελική) του φίλου του Νικόλα του Μπούκη: «Μετά τρεις ημέρας την προεπέμπομεν εις τον τάφον. Οι επαγγελματικοί ιερείς κι οι ψάλται έψαλλον τα κατά συνθήκην, από την “Αμωμον οδόν” έως τον “Τελευταίον ασπασμόν”. Μόνος ο παπα-Νικόλας απ’ τον Αϊ-Γιάννη του Αγρού, ο Ναξιώτης, εφαίνετο ότι έκανε χωριστήν ακολουθίαν, εμορμούριζε μέσα του, και τα όμματά του εφαίνοντο δακρυσμένα.