Στο τεύχος της Δευτέρας 27 Μαΐου 1822 της λονδρέζικης εφημερίδας «Sun» δημοσιεύθηκε ολόκληρο το Σύνταγμα της Επιδαύρου. Η δημοσίευση αυτή έχει πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.

Καταρχάς για την ταχύτητα της δημοσίευσης. Χρειάστηκαν λίγο παραπάνω από 4 μήνες από την ημέρα ψήφισής του και πολύ μικρότερο διάστημα από την ημέρα που εκδόθηκε από τη νέα ελληνική κυβέρνηση.

Αλλά το ενδιαφέρον είναι μεγάλο και για έναν άλλο λόγο. Γιατί, μέχρι σήμερα, αυτή η μετάφραση ήταν μάλλον άγνωστη. Την ανακάλυψε η ερευνητική μας ομάδα που αποδελτιώνει συστηματικά, για πρώτη φορά, τον διεθνή Τύπο της εποχής (η έρευνα χρηματοδοτείται από την Επιτροπή «Ελλάδα 2021»). Σύντομα, αυτό το ντοκουμέντο θα δοθεί στο ελληνικό κοινό σε ειδική ιστοσελίδα της Επιτροπής μαζί με χιλιάδες άλλα, με ευρετήρια, περιλήψεις, ακόμα και μεταφράσεις.

Αλλά ας δούμε τα πράγματα από την αρχή. Καταρχάς, υπήρχε τόσο ενδιαφέρον για το Ελληνικό Σύνταγμα στη Βρετανία ώστε να δημοσιευθεί ολόκληρο σε μια από τις μεγαλύτερες εφημερίδες της εποχής (δεν έχει σχέση με το σημερινό ταμπλόιντ), που είχαν, μάλιστα, μόνο 4 σελίδες. Μια άλλη εφημερίδα, η «Public Ledger», δημοσίευσε τότε μερικές από τις εμβριθέστερες αναλύσεις για το ελληνικό ζήτημα. Η εφημερίδα είχε καλή επαφή με το βρετανικό υπουργείο Εξωτερικών και άριστη πληροφόρηση. Στο φύλλο της 15ης Φεβρουαρίου 1822 (έναν μήνα μετά την ψήφιση του Συντάγματος της Επιδαύρου), αναφέρει ότι «περιμένουμε με ανυπομονησία τα νέα από τον Μοριά γιατί θα περιλαμβάνουν και πληροφορίες για το Ελληνικό Σύνταγμα».

Αλλά θα χρειαστεί να φτάσουμε στις 29 Απριλίου του 1822 όταν οι «Times» (αλλά και άλλες εφημερίδες) θα δημοσιεύσουν τις πρώτες πληροφορίες. Οι «Times», καταρχάς, ενημερώνουν τους αναγνώστες ότι οι Ελληνες εγκαθίδρυσαν συνταγματική διακυβέρνηση. Αυτό από μόνο του είναι ένα σημαντικό γεγονός, οι χώρες που έχουν υιοθετήσει παρόμοιο μοντέλο διακυβέρνησης είναι ελάχιστες. Οι Ελληνες συμμετέχουν στην ευρωπαϊκή πρωτοπορία, δηλαδή στον Συνταγματισμό, τη σημαία των φιλελεύθερων της εποχής. Ο «ανταποκριτής» είναι ενθουσιασμένος, ίσως και συγκινημένος. Ξεκινά ως εξής:

«Εχω μπροστά μου το Σύνταγμα της Ελλάδας που θα σας το στείλω με την πρώτη ευκαιρία. Το αντίγραφο που έχω στα χέρια μου είναι γνήσιο και επικυρωμένο. Ξεκινά έτσι: “Εν ονόματι της Αγίας και Αδιαιρέτου Τριάδος. Το Ελληνικόν Εθνος, το υπό την φρικώδη οθωμανικήν δυναστείαν, μη δυνάμενον να φέρη τον βαρύτατον και απαραδειγμάτιστον ζυγόν της τυραννίας, και αποσείσαν αυτόν με μεγάλας θυσίας, κηρύττει σήμερον δια των νομίμων Παραστατών του, εις Εθνικήν συνηγμένων Συνέλευσιν, ενώπιον Θεού και ανθρώπων την Πολιτικήν αυτού Υπαρξιν και Ανεξαρτησίαν» (its independence and political existence). Eν Eπιδαύρω, την α΄ Ιανουαρίου, έτει ᾳ ωκβ και α΄ της Ανεξαρτησίας.” Το Σύνταγμα είναι προσωρινό και αποτελείται από τίτλους, τμήματα και άρθρα. Είναι αρκετά μεγάλο για να το αναλύσουμε κανονικά εδώ αλλά θα παρουσιάσουμε τα κυριότερα σημεία του, τις σημαντικότερες θεσμικές επιλογές του».

Για τους βρετανούς αναγνώστες της εποχής, ιδίως τους φιλελεύθερους, τους ριζοσπάστες αλλά και τους ρομαντικούς φιλέλληνες, αυτή η παράγραφος ήταν τόσο συγκλονιστική όσο ακούγεται και σ’ εμάς σήμερα. Γι’ αυτό και το τόσο μεγάλο ενδιαφέρον. Οι «Times» ήταν μια μετριοπαθής φιλελεύθερη εφημερίδα, εξέφραζε συχνά τη γραμμή της συντηρητικής κυβέρνησης των Τόρηδων αλλά στις σελίδες της οι φιλέλληνες θα κυριαρχήσουν πλήρως. Για παράδειγμα, διαβάζουμε στο κύριο άρθρο της 3ης Φεβρουαρίου 1824:

«Η κυβέρνησή μας δηλώνει, για μια ακόμα φορά, ότι με τη δική της παρέμβαση φαίνεται να λύνονται τα προβλήματα στη σχέση της Ρωσίας με την Τουρκία, δηλαδή το ελληνικό ζήτημα. Βρέθηκε, λέει, συμβιβαστική λύση. Μάλιστα… Το έχουμε ξανακούσει πολλές φορές αυτό. Ομως δεν πρόκειται να συγχαρούμε την κυβέρνησή μας γιατί δεν θέλουμε να επιτευχθεί καμία συμβιβαστική λύση. Διότι εμείς προσευχόμαστε για την τελική ολοκληρωτική επιτυχία του ενός μέρους σ’ αυτή τη σύγκρουση. Ελπίζουμε ότι οι Ελληνες θα θριαμβεύσουν πάνω στους καταπιεστές τους».

Η ίδια εφημερίδα θα επαινέσει τους Ελληνες τον Ιούλιο του 1823, γιατί η αναθεώρηση του Αστρους διατήρησε και ενίσχυσε τον φιλελεύθερο χαρακτήρα του επαναστατικού κράτους. Αντίθετα ο «Αυστριακός Παρατηρητής» (εκφραστής της πολιτικής Μέτερνιχ) θα προσπαθήσει να διακωμωδήσει το «λεγόμενο Ελληνικό Σύνταγμα» (στο κύριο άρθρο του στις 13/11/1822) και να τονίσει ότι οι οπλαρχηγοί δεν το σέβονται.

Η «επίσημη» μετάφραση του Συντάγματος, αυτή που γνωρίζαμε ήδη, θα κυκλοφορήσει το καλοκαίρι του 1823 στο Λονδίνο. Το Σύνταγμα εκδίδεται με φροντίδα του φιλελληνικού κομιτάτου που έχει συσταθεί στα μέσα Μαΐου του 1823. Εδώ έχει ενδιαφέρον ένα άλλο εύρημα της ομάδας μας. Τα μέλη του κομιτάτου αλλάζουν συχνά τον πρόλογο γιατί έχει συμβεί το εξής: οι βρετανοί συντηρητικοί κατηγορούν τους έλληνες εκπροσώπους στο Λονδίνο ότι έχουν συνδεθεί με τους φιλελεύθερους και μάλιστα τους πιο ριζοσπάστες. Εχουν έτσι κομματικοποιήσει (keep the cause in the hands of a party) το ελληνικό ζήτημα. Δεν είναι άδικη η κατηγορία, το κομιτάτο απαρτίζεται από μέλη του κύκλου Bentham, οπαδούς του ελεύθερου εμπορίου και δημοκρατικούς. Ο ένας από τους ιδρυτές του, ο Edward Blaquiere (άγνωστος στην Ελλάδα σήμερα αν και του οφείλουμε τόσα πολλά), οργώνει την Αγγλία για να πείσει συντηρητικούς και υψηλά στελέχη της Αγγλικανικής Εκκλησίας να ενταχθούν στο κομιτάτο.

Ομως πολλοί βρετανοί συντηρητικοί αντιδρούν χλευαστικά χρησιμοποιώντας το Σύνταγμα: «Το Ελληνικό Σύνταγμα εγκαθιδρύει μια αγνή Δημοκρατία (Republic) ή ένα ώριμο φρούτο για τους Ρώσους;». Συχνά απειλούν: «Αυτό το ΑΚΡΑΙΑ-ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΟ Ελληνικό Σύνταγμα θα κάνει κακό στους εθνικούς σκοπούς των Ελλήνων αλλά και στα βρετανικά συμφέροντα. Για να καταλάβετε πόσο επικίνδυνο Σύνταγμα είναι, η εκτελεστική εξουσία αποτελείται από ένα ΠΕΝΤΑΜΕΛΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΡΙΟ! Οι εκλογές για το ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΚΑΘΕ ΧΡΟΝΟ και οι Ελληνες έχουν υιοθετήσει την ΚΑΘΟΛΙΚΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ! Και η κυβέρνησή τους εξαρτάται από τον κυρίαρχο λαό. Και φυσικά έχουν ενθουσιαστεί όλοι οι Φιλελεύθεροι και οι Ακραίοι Φιλελεύθεροι με επικεφαλής τον άθεο και ξεδιάντροπο συγγραφέα Δον Ζουάν» (τα κεφαλαία και η έμφαση είναι της εφημερίδας). Οταν δημοσιεύεται αυτό το άρθρο ο Μπάιρον βρίσκεται ήδη στο Μεσολόγγι.

Γιατί το Ελληνικό Σύνταγμα αποτελεί κόκκινο πανί; Γιατί «είναι πιο δημοκρατικό ακόμα και από το Ισπανικό Σύνταγμα!». Καθώς μπαίνουμε στο 1828 και η Ελλάδα διαθέτει το πιο δημοκρατικό και φιλελεύθερο Σύνταγμα στην Ευρώπη (το Σύνταγμα της Τροιζήνας του 1827), οι βρετανοί φιλελεύθεροι αναρωτιούνται, σε κύριο άρθρο της «Sun»: «θα επιτρέψουν οι Αυστριακοί και οι Ρώσοι να υπάρχει τόσο κοντά στα σύνορά τους ένα κράτος που θα απολαμβάνει τη συνταγματική ελευθερία;». Αλλά είναι οι Ελληνες ικανοί για ένα τέτοιο Σύνταγμα; Ενας φιλελεύθερος βρετανός φιλέλληνας, επιστρέφει από την Ελλάδα με ένα αντίγραφο του Συντάγματος της Τροιζήνας. Το εκθειάζει ιδίως για την προστασία των δικαιωμάτων, την ελευθερία του Τύπου, την κατάργηση της δουλείας και τον εύκολο τρόπο πολιτογράφησης. Είναι ένα «φιλελεύθερο, δίκαιο, μετριοπαθές και σοφό Σύνταγμα» γράφει. «Οι Ελληνες δεν το αξίζουν απλώς. Είναι και ικανοί να απολαύσουν την ορθολογική ελευθερία!».

Ο Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, διευθυντής Ερευνών στο Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών (ΚΕΦίΜ) και μέλος της Επιτροπής «Ελλάδα 2021». Είναι ο επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας με αντικείμενο «Οι Εφημερίδες της Ελληνικής Επανάστασης (1821-1832)». Περισσότερα θα βρείτε εδώ: https://1821press.gr/