Τώρα πια όλοι είμαστε μεταρρυθμιστές. Η επιτυχία στη θέσπιση μεταρρυθμίσεων είναι αυτό που διακρίνει τους πετυχημένους πολιτικούς, προσθέτοντας παράσημα ανδραγαθίας σε όσους παίρνουν τη δουλειά τους σοβαρά.

Το θεατρικό στοιχείο – αντιθέσεις, ονομαστικές ψηφοφορίες, αντιπαραθέσεις στα ΜΜΕ – συντηρεί την «ηρωική σχολή μεταρρυθμίσεων». Επικέντρωση στη διαδικασία δίδει σημασία στο περιτύλιγμα και διατρέχει τον κίνδυνο να ξεχαστεί το περιεχόμενο.

Γιατί αυτό είναι πρόβλημα;

Στην ελληνική κοινωνική ασφάλιση ποτέ δεν έλειψαν οι μεταρρυθμίσεις και τα ρηξικέλευθα νομοσχέδια. Κάθε πέντε χρόνια από το 1990 αναστατώνονταν η πολιτική ζωή με καινούργιο ασφαλιστικό νόμο που διέσωζε τις συντάξεις. Νόμοι υπήρχαν. Ελειπε το αποτέλεσμα.

Το αντίδοτο είναι ένα: η σαφήνεια στη στόχευση. Να μη λησμονούμε για ποιους λόγους γίνεται μια παρέμβαση – τι προσπαθεί να πετύχει και με ποιους τρόπους. Αν ξέρουμε πού πάμε, τότε μπορούμε να προγραμματίσουμε τα επιμέρους μεταρρυθμιστικά βήματα για να φτάσουμε κάποτε εκεί που θέλουμε.

Σήμερα προγραμματίζεται νέα νομοθετική παρέμβαση στη δομή της κοινωνικής ασφάλισης. Σε αντίθεση με τα καθιερωμένα, δεν ευαγγελίζεται ολική ανατροπή, ούτε προφητεύει διάσωση των Ταμείων. Προσθέτει ένα νέο (σχετικά μικρό) ασφαλιστικό σχήμα, την κεφαλαιοποίηση, σε μια νέα (σχετική μικρή) ομάδα του πληθυσμού – τους νεοεισερχόμενους στην αγορά εργασίας. Η αλλαγή αυτή θα οδηγήσει σε μεταβολές της τάξης του 10% στις συντάξεις, η πρώτη εκ των οποίων θα εκδοθεί όμως μετά το 2060.

Μια πολύ μικρή ουρά καλείται να μετακινήσει ένα πολύ μεγάλο σκύλο.

Γιατί να μας αφορά; Είναι αλήθεια ότι η κεφαλαιοποίηση από μόνη της δεν λύνει κανένα πρόβλημα, ίσως μάλιστα να δημιουργεί και επιπλέον κόστος. Ομως, είναι μια δομική αλλαγή που ευνοεί την αλλαγή συμπεριφορών: προσφέρει κίνητρα για περισσότερη εργασία και περισσότερη αποταμίευση. Η θετική ανταπόκριση στα κίνητρα είναι η μόνη ελπίδα να σταματήσει να φρενάρει το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης την ανάπτυξη. Για να το κάνει αυτό πρέπει όμως να έχει ευρύτερη εφαρμογή και περισσότερη εμβέλεια. Να αφορά περισσότερους ανθρώπους με πιο σημαντικό τρόπο τον καθένα.

Η Εκθεση Πισσαρίδη θέτει ένα ορόσημο για το 2025, όταν εκτιμάται ότι θα έχει εξαντληθεί η μεταπανδημική ευφορία. Είναι το σημείο στο οποίο πρέπει να βρίσκονται σε λειτουργία ισχυρά κίνητρα για αλλαγή συμπεριφοράς – για όσους περισσότερους ανθρώπους.

Αν το νέο σύστημα για νέους αντιμετωπιστεί ως πιλοτική εφαρμογή και αν την ενστερνιστούν τα άτομα στα οποία προσφέρεται, τότε υπάρχει ο καιρός ως το 2025 ώστε να μπορεί να παίξει ουσιαστικότερο ρόλο: Να επεκταθεί προς περισσότερους και να εμπλουτιστεί. Αλλιώς η πολιτική επιτυχία στη μεταρρύθμιση θα έχει διακοσμητική μόνο σημασία.

Το στοίχημα σήμερα δεν εξαντλείται στην ψήφιση του νομοσχεδίου. Τα πάντα θα κριθούν από την υλοποίηση – το αν θα πείσει τους ωφελούμενούς του ότι κάτι σημαντικό άλλαξε στη ζωή τους. Και αν αυτό είναι ένα πρώτο βήμα προς ουσιαστικότερες αλλαγές.

Αυτό που χρειάζεται είναι μεταρρυθμιστικός ορίζοντας – τουλάχιστον ως το 2025.

Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.