Aλλιώς είχαμε σχεδιάσει, χρόνια τώρα, το 2021. Τιμώντας τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση, θα θυμόμασταν και θα συγκινούμασταν, θα αναλύαμε και θα καμαρώναμε, θα αναπολούσαμε και θα αντιδικούσαμε. Θα οργανώναμε συνέδρια, εκδηλώσεις και εκθέσεις. Θα δεχόμασταν επιφανείς καλεσμένους απ’ όλο τον κόσμο, θα ανταλλάσσαμε απόψεις μαζί τους, θα τους φιλοξενούσαμε και θα τους ξεναγούσαμε. Ετσι έπρεπε να γίνει. Η μνήμη χαλυβδώνει ένα έθνος και το βοηθά στην αυτογνωσία.

Ομως η πανδημία μάς έκλεισε στα σπίτια μας. Η επέτειος της 25ης Μαρτίου γιορτάστηκε με μεγάλη διακριτικότητα και ελάχιστη μαζικότητα. Μερικοί ξένοι ήρθαν. Κάποιοι λόγοι εκφωνήθηκαν. Εγινε και η στρατιωτική παρέλαση. Αλλά οι πολίτες έμειναν μακριά. Δεν γινόταν διαφορετικά. Η υγεία έχει προτεραιότητα έναντι της μνήμης.

Το ιδιότυπο αυτό κενό πρέπει να καλυφθεί. Η βουτιά στο παρελθόν, με σκοπό πάντα την καλύτερη κατανόηση του παρόντος και τον γονιμότερο σχεδιασμό του μέλλοντος, πρέπει να γίνει, έστω και με καθυστέρηση. Δεν μπορεί να γίνει τώρα, ο ιός είναι ακόμη μαζί μας, αυτό που προέχει είναι να εμβολιαστεί όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού. Δεν μπορεί να γίνει το φθινόπωρο, ένα νέο κύμα της πανδημίας θα είναι δύσκολο αλλά όχι αδύνατο, οι μαζικές εκδηλώσεις θα είναι ακόμη επικίνδυνες.

Ο εορτασμός της εθνικής μας παλιγγενεσίας μπορεί να γίνει όμως με μια μαθηματική «αυθαιρεσία» – άλλωστε οι επέτειοι έχουν δυναμικό χαρακτήρα. Το 2022 θα συμπληρωθούν εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή. Θα αναλυθούν λάθη, θα μελετηθούν ευθύνες, θα γραφτούν εναλλακτικές εκδοχές της Ιστορίας. Γιατί να μην είναι διπλή αυτή η αποτίμηση; Γιατί να μην τιμηθεί η επέτειος μιας καταστροφής μαζί με την επέτειο ενός θριάμβου; Δεν θα είναι τότε η αυτογνωσία πιο διδακτική, πιο χρήσιμη, πιο ολοκληρωμένη;

Τα έθνη γίνονται πιο ισχυρά όταν μελετούν όχι μόνο τις επιτυχίες, αλλά και τα λάθη τους. Κι αν το κάνουν ταυτόχρονα, ακόμη καλύτερα.