Το όραμα των πολιτιστικών αμφικτιονιών (1)

Η παγκοσμιοποίηση έχει, σε όλα τα επίπεδα, αναδείξει τις δυνατότητες αλλά και τα τρωτά χαρακτηριστικά επιμέρους κοινωνιών ανά τον κόσμο. Ως προς την πολιτισμική παγκοσμιοποίηση, αξίζει να τονιστεί ότι για πρώτη φορά στην ιστορία του ανθρώπου πολιτισμικά προϊόντα διακινούνται μεταξύ διαφορετικών λαών και αναλίσκονται με τέτοια συχνότητα και ταχύτητα αλλά και σε τέτοια ποικιλία, πρωτίστως ως αποτέλεσμα των διαδοχικών τεχνολογικών επαναστάσεων εδώ και έναν αιώνα περίπου. Αυτή είναι η θετική εκδοχή της παγκοσμιοποίησης. Υπάρχει, ωστόσο, και η άλλη πλευρά, η λιγότερη λαμπερή, η, τρόπον τινά, κίβδηλη, του νομίσματος της παγκοσμιοποιημένης πολιτιστικής οικονομίας: αναφέρομαι στην οικοδόμηση πολιτισμικών αυτοκρατοριών, οι οποίες έχουν πλέον αντικαταστήσει σε μεγάλο βαθμό, λόγω και των τεράστιων οικονομικών κερδών που εξασφαλίζουν, τις στρατιωτικά επιβαλλόμενες αποικιοκρατικές δυνάμεις. Η λεγόμενη «ήπια ισχύς» (soft power) έχει αναχθεί σε αποτελεσματικό όπλο εδραίωσης και συντήρησης πολιτιστικών και κατά συνέπεια ιδεολογικών, συμβολικών αλλά και βεβαίως οικονομικών αποικιοκρατικών συσχετισμών. Δρώντα υποκείμενα της ήπιας ισχύος δεν είναι, ως επί το πλείστον, κράτη (τουλάχιστον όχι επισήμως) αλλά ηγετικοί οργανισμοί, βιομηχανίες, κατά κάποιον τρόπο, πολιτιστικής παραγωγής, π.χ. στους χώρους του κινηματογράφου ή της μουσικής. Η υπερίσχυση συγκεκριμένων ηγεμονικών πολιτιστικών προτύπων εισάγει, μεταξύ άλλων, πρακτικές πολιτιστικής και άλλης (συμπεριλαμβανομένης, κατά το δυνατόν, και γλωσσικής) ομογενοποίησης σε πάμπολλες χώρες ανά την υφήλιο με εντελώς διαφορετικές ιστορικές και πολιτιστικές καταβολές και ουσιαστικές ανάγκες. Το φαινόμενο αυτό έχει σημαντικές επιπτώσεις τόσο στο οικονομικό όσο και στο πολιτικό και ιδεολογικό/συμβολικό πεδίο. Εξίσου ανησυχητική με την ίδια την ομογενοποιητική δράση φορέων πολιτιστικής αποικιοκρατίας είναι η άρνηση σε αυτοβαυκαλιζόμενους κύκλους της διανόησης να διαγνώσουν, πόσω μάλλον να συζητήσουν με σοβαρότητα και, κατά το δυνατόν, χωρίς δεξιόστροφες ή αριστερόστροφες εντυπωσιοθηρικές παρεκτροπές, την πραγματικότητα των ποικίλων εντάσεων που προκαλούνται από το δίπολο «πολιτιστική παγκοσμιοποίηση – πολιτιστική εντοπιότητα». Σε συγκεκριμένους, λοιπόν, κύκλους το πρώτο ή το δεύτερο σκέλος του διπόλου αυτού ανάγεται σε απόλυτη ιδεολογική ετερότητα που αντίκειται σε συντηρητικές ή (αυτοπροβαλλόμενες ως) προοδευτικές «ορθοδοξίες».