Η αγωνία της ιστοριογραφίας ως αληθινής επιστήμης

Το 1982 στο Α’ Πρόγραμμα πραγματοποιείτο μια συζήτηση για τον ιδεολογικό κόσμο που προετοίμασε την Ελληνική Επανάσταση. Οι δυο συζητητές, αν και δεν προέρχονταν από όμοια πολιτικά ρεύματα, συναντώνται στο πεδίο εκείνης της ιστορικής επιστήμης που δεν κάνει καμία παραχώρηση στον εθνικισμό. Η συζήτησή τους αφορούσε τις ιδέες και τα κοινωνικά στρώματα-φορείς αυτών των ιδεών  που προετοίμασαν την Επανάσταση. Ως ιδεολογική προετοιμασία εδώ εκλαμβάνονται οι τεράστιες πνευματικές διαφοροποιήσεις που πραγματοποιήθηκαν στο σώμα του νέου ελληνισμού πριν από την Επανάσταση. Στους πρώτους αιώνες της Τουρκοκρατίας η Εκκλησία ενσωματώνει το σύνολο των πνευματικών δυνατοτήτων του υπόδουλου ελληνισμού. Η εμφάνιση μιας κάστας, γύρω στο 1750, αυτής των Φαναριωτών, αρχικά μέσα από την Εκκλησία, αλλάζει τα έως τότε δεδομένα στον κόσμο των ιδεών. Οι Φαναριώτες θα βοηθήσουν και θα βοηθηθούν από την Εκκλησία. Για να έρθουν στη συνέχεια οι ίδιοι να αμφισβητήσουν το πρωτείο της Εκκλησίας στον ιδεολογικό κόσμο. Παράλληλα θα είναι κι η σειρά της εμπορικής τάξης να αμφισβητήσει τα πρωτεία του Φαναριού και να αναδειχθεί ως το κυριότερο αίτιο στην πνευματική αναγέννηση του ελληνισμού. Οι έμποροι σπρώχνουν προς τρεις κατευθύνσεις: τον ορθολογισμό, τη στροφή προς την αρχαιότητα και στη διαμόρφωση, υπό την επιρροή της Γαλλικής Επανάστασης, ενός σχεδίου εθνικής απελευθέρωσης. Αυτό το αίτημα πολλές φορές γίνεται ισοδύναμο με το αίτημα για μια ευνομούμενη πολιτεία.  Αυτές όμως οι κατευθύνσεις σμιλεύονται κατά τον 18ο και 19ο αιώνα από τη λογιοσύνη, από τους διανοούμενους (Ελληνική Νομαρχία, Ρήγας, Κοραής). Σύμφωνα με ορισμένες ερμηνείες ο φιλελεύθερος χαρακτήρας των πρώτων τριών Συνταγμάτων οφείλεται στην επιρροή αυτής της λογιοσύνης. Φαίνεται πως το ευρισκόμενο στα σπάργανα πολιτικό σύστημα του νέου ελληνισμού δεν μπορούσε τότε, όπως κάνει σήμερα, να αδιαφορεί για τις ιδέες.