Ο Πρόεδρος (σ.σ.: της Oxford Union) θαυμάζει το Μεγαλείο

που ήταν η (στην) Ελλάδα..

Την Πέμπτη 12 Ιουνίου η Ελληνίδα Υπουργός Πολιτισμού Μελίνα Μερκούρη θα έρθει στην Oxford Union. Το θέμα της (σ.σ.: για το οποίο θα μιλήσει), χάρη σε ένα δυναμικό λόμπινγκ, έχει γίνει γνωστό σε όλο τον κόσμο: η επιστροφή των Ελγινείων Μαρμάρων. Ισχυρές δυνάμεις θα της δώσουν ώθηση για να πετάξει στη Βρετανία. Αφενός το παθιασμένο εθνικό αίσθημα του ελληνικού λαού και αφετέρου οι σοφιστείες και η αδιαλλαξία της Βρετανικής Κυβέρνησης. Ανάμεσα σε αυτές τις δυνάμεις, βρίσκεται παγιδευμένο όχι κάτι ασήμαντο, αλλά ο υπέρτατος καλλιτεχνικός θησαυρός του αρχαίου κόσμου. Η συζήτηση στις 12 Ιουνίου θα σηματοδοτήσει την κορύφωση της ανανεωμένης εκστρατείας της ελληνικής κυβέρνησης για την αποκατάσταση στην Ελλάδα της γλυπτικής ενσάρκωσης του πνεύματος του έθνους. Η ψηφοφορία στην Οξφόρδη – το κέντρο της Βρετανικής Κλασικής Ακαδημαϊκής Διδασκαλίας – θα επηρεάσει χωρίς αμφιβολία την απόφαση του Γουάιτχολ. Για να το θέσω ωμά, η απόφασή σας μετράει.

Το ιστορικό

Το 450 π.Χ., ο Περικλής, ο ηγέτης που οδήγησε την Αθήνα στο μεγαλείο της, εκπόνησε ένα φιλόδοξο πρόγραμμα μνημειωδών δημοσίων έργων. Η Ακρόπολη, το αρχαίο φρούριο της Αθήνας, έμελλε να γίνει η δόξα και ο φθόνος όλου του κόσμου. Οι πουριτανικές φωνές έφεραν αντιρρήσεις, ισχυριζόμενες ότι ο Περικλής χρησιμοποιούσε αντικανονικά τους φόρους που προέρχονταν από εδάφη τα οποία ήταν υπό τον έλεγχο της Αθήνας για να «φτιασιδώσει την πόλη σαν να ήταν πόρνη». Αλλά η Ιστορία απέδειξε ότι η κρίση τους ήταν λανθασμένη. Οι αριστοτέχνες Φειδίας, Ικτίνος και Καλλικράτης, με προσωπική ενθάρρυνση του Περικλή, δημιούργησαν κτίσματα και γλυπτά που συμβόλιζαν την υπερηφάνεια και το πνευματικό σθένος της Αθήνας. Στη ζωφόρο που απεικονίζει τα Παναθήναια, η οποία περιτρέχει τον τοίχο πίσω από τους κίονες του Παρθενώνα, μπορούμε να θαυμάσουμε την κλασική τέχνη σε όλο της το μεγαλείο. Ο τεχνικός έλεγχος είναι λεπτομερής, τα χαρακτηριστικά ήρεμα και απαθή. Η αποστασιοποίηση και ο αυτοέλεγχος των αγαλμάτων βρίσκονται σε αρμονία με το περίκλειο όραμα: αυτό που ήθελε την πόλη και τους πολίτες της παρθένου θεάς ανεξάρτητους, αυτάρκεις και υπεράνω σαρκικών απολαύσεων. Η Ζωφόρος των Παναθηναίων αποτελούνταν από 111 λίθους. Οι 97 σώζονται μέχρι σήμερα. Οι 56 από αυτούς βρίσκονται στο Βρετανικό Μουσείο.

Ο Παρθενώνας, ο ναός της Αθηνάς Παρθένου, υπέστη δύο μεγάλες καταστροφές στην ιστορία του. Η πρώτη ήταν το 1678, όταν ένας πανούργος τούρκος στρατηγός, υπό καθεστώς πολιορκίας από τους Ενετούς, αποφάσισε να τον χρησιμοποιήσει ως αποθήκη πυρομαχικών – περίπου σαν να κρύβεις ένα τανκ μέσα σε σκηνή του Ερυθρού Σταυρού. Αλλά ο ενετός στρατηγός Μοροζίνι τράβηξε τ’ όπλο του, όπως ακριβώς έκανε ο Γκέρινγκ όταν άκουγε τη λέξη «πολιτισμός», βομβάρδισε και ανατίναξε το μεγαλύτερο μέρος του κεντρικού τμήματος. Η δεύτερη μεγάλη καταστροφή ήταν η εκτεταμένη λεηλασία του αρχαίου ναού από τον Λόρδο Ελγιν από το 1801 έως το 1811.

Η Ελλάδα εκείνη την εποχή ήταν ένα ρημαγμένο οχυρό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η εθνική ταυτότητα που ο Περικλής πρόλαβε να δει φευγαλέα, η οποία έκανε τόσο αισθητή την παρουσία της τον 20ό αιώνα, είχε αρχίσει να τρεμοσβήνει, ώσπου χάθηκε. Ο Λόρδος Ελγιν ήταν πρεσβευτής στην Υψηλή Πύλη και είχε αφήσει πίσω του στην Αγγλία μια νέα και επιπόλαιη σύζυγο, που είχε την ακόρεστη δίψα ενός κακομαθημένου κοριτσιού για δώρα. Οταν πήγε στην Ακρόπολη, συνειδητοποίησε ότι είχε βρει μερικά πράγματα που θα μπορούσαν να της κινήσουν το ενδιαφέρον. Εκμεταλλευόμενος την εξάρτηση της Τουρκίας από τη Βρετανία για στρατιωτική υποστήριξη, εξασφάλισε από τον Σουλτάνο ένα φιρμάνι για να αφαιρέσει «qualche pezzi di pietra» – μερικά κομμάτια πέτρας – που έτυχε να είναι σκορπισμένα στην Ακρόπολη. Η ερμηνεία που έδωσε σε αυτή τη φράση ο Ελγιν ήταν τουλάχιστον αυθαίρετη. Επί δέκα χρόνια, μια ομάδα εργατών, υπό την καθοδήγηση ενός άπληστου Ιταλού με το όνομα Λουζιέρι, πριόνιζε και πελεκούσε τα γλυπτά του Φειδία. Τεράστιες βοϊδάμαξες κατηφόριζαν καθημερινά στον Πειραιά φορτωμένες το θλιβερό φορτίο τους: το γόνατο του Ερμή είναι ακόμη στην Αθήνα. Το υπόλοιπο σώμα του βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο.

Ηταν το καθεστώς περίπου αναρχίας που επικρατούσε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που επέτρεψε στον Ελγιν να τη βγάλει καθαρή. «Σε πειράζει να δανειστώ για λίγο αυτά τα κομμάτια πέτρας;» θα είπε, ενδεχομένως, στον τοπικό λοχία, ο οποίος μάλλον ανασήκωσε τους ώμους του και επέστρεψε στο χαρέμι του στο Ερέχθειο. Και όμως, επί αυτής ακριβώς της βάσης οι μανδαρίνοι του Γουάιτχολ απέρριψαν, το 1983, το επίσημο αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για την επιστροφή των μαρμάρων λέγοντας ότι «η συναλλαγή είχε γίνει με τις αναγνωρισμένες νόμιμες Αρχές της εποχής». Οπως προκύπτει, ακόμη και αυτή η πενιχρή υπερασπιστική γραμμή είναι άκυρη: μια επιστολή του Ελγιν το 1811 αποκαλύπτει ότι οι τουρκικές Αρχές αρνήθηκαν «ότι τα πρόσωπα που του είχαν πουλήσει αυτά τα μάρμαρα είχαν οποιοδήποτε δικαίωμα να τα παραχωρήσουν».

Για να είμαστε δίκαιοι, ο Ελγιν προσέφερε υπηρεσία στην ανθρωπότητα, αρπάζοντας τα γλυπτά προτού οι Τούρκοι τα χρησιμοποιήσουν για να χτίσουν τρώγλες. Εχασε μια ολόκληρη περιουσία σε αυτή την επιχείρηση, και στο τέλος ούτε η γυναίκα του, που μάλλον τα έβρισκε πολύ ψυχρά και άσεμνα, ήταν ικανοποιημένη. Το 1816 τα πούλησε στη Βρετανική Κυβέρνηση για 35.000 στερλίνες. Ως εκ τούτου, θα χρειαζόταν να ψηφιστεί ένας νόμος προκειμένου να επιστραφούν. Είναι περιττό να πούμε ότι αυτό φαίνεται να είναι ένα λίγο – πολύ ανυπέρβλητο εμπόδιο στη διαδικασία της επιστροφής – ωστόσο, θα μπορούσε να περάσει μέσα σε ένα απόγευμα. Οι λόγοι για την αφαίρεση των μαρμάρων ήταν καλοί. Οι λόγοι για την επιστροφή τους είναι ακόμη καλύτεροι.

Τα Ελγίνεια Μάρμαρα πρέπει να φύγουν από αυτή τη βόρεια κουλτούρα της κατανάλωσης ουίσκι και της ενοχής και να εκτεθούν εκεί όπου ανήκουν: στη χώρα με το λαμπρό φως του ηλίου, το τοπίο του Αχιλλέα, τα «απλόσκιωτα κορφοβούνια και την αφρισμένη θάλασσα». Θα στεγαστούν σε ένα νέο μουσείο μερικές εκατοντάδες μέτρα από την Ακρόπολη. Θα τα φροντίζουν σχολαστικά. Δεν θα υποστούν σοβαρές φθορές, όπως υπέστησαν στο Βρετανικό Μουσείο το 1938 από μανιακές πλύστρες που τα έτριβαν με χάλκινες βούρτσες. Ο θρύλος λέει ότι τα αγάλματα των θεών ούρλιαζαν καθώς τα έσκιζαν από τον Παρθενώνα. Εχουν περάσει σχεδόν δύο αιώνες από την ενέργεια του Λόρδου Ελγιν και οι θεοί δεν μπορούν να εξαπατηθούν.

Μπόρις Τζόνσον

Μπέιλιολ