Ο Καστοριάδης που μας αφορά (ξανά)

Κατά πόσο μάς αφορά σήμερα η σκέψη του Κορνήλιου Καστοριάδη, η πρόσληψη της οποίας στην Ελλάδα δεν υπήρξε πάντοτε αρμονική; Ποιες από τις έννοιες που ανέπτυξε στο έργο του ο σημαντικός στοχαστής επιβιώνουν από την εποχή της δικής του αμφισβήτησης στην εποχή των νων κινημάτων; Και ποιο είναι το περιεχόμενο του διλήμματος «αυτονομία ή βαρβαρότητα;», το οποίο βρίσκει μπροστά της κάθε γενιά με διαφορετικές αφορμές; Τα ερωτήματα είναι μόνο ενδεικτικά και ο διάλογος που μπορεί να ανοίξει επ’ αφορμή τους καθόλου εξαντλητικός. Δίνουν όμως το περίγραμμα του διεθνούς συνεδρίου που διοργανώνεται από το Τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (11-13 του μηνός) με τίτλο: «Κορνήλιος Καστοριάδης: Εκατό χρόνια από τη γέννηση του φιλοσόφου της αυτονομίας». «Ο Καστοριάδης μάς αφορά επειδή έχει ασκήσει από πολύ νωρίς κριτική σε δόγματα και έτοιμες αλήθειες» μας λέει ο διδάκτωρ Φιλοσοφίας Γιώργος Ν. Οικονόμου, μέλος της οργανωτικής επιτροπής, ο οποίος είχε παρακολουθήσει στο Παρίσι τα μεταπτυχιακά σεμινάρια του Κ. Καστοριάδη (EHESS), με τον οποίο ξεκίνησε τη διδακτορική του διατριβή. «Διακρίνεται για την κριτική αντίληψή του τόσο ως προς τον μαρξισμό και την αριστερή σκέψη όσο και ως προς την παραδοσιακή φιλοσοφία ή τα συστήματα της εποχής του. Και ύστερα είναι η έννοια της αυτονομίας που μας ενδιαφέρει. Για τον Καστοριάδη δεν είναι μόνο ένα θεωρητικό πλαίσιο. Συνδέεται με τη δημοκρατία ως κριτική στα σύγχρονα πολιτεύματα, τα οποία αντιμετωπίζει ως φιλελεύθερα ολιγαρχικά. Χωρίς να τα μηδενίζει, ασκεί κριτική, καθώς η διάσταση της δημοκρατίας – της άμεσης, σύμφωνα με εκείνον – εκπίπτει μέσα στον χρόνο. Ενα τρίτο σημαντικό στοιχείο που αναδεικνύει είναι το περίφημο ριζικό φαντασιακό, τον ρόλο της φαντασίας μέσα στην κοινωνία: οτιδήποτε υπερβαίνει το οντολογικό πλαίσιο των αιτιών δημιουργεί κάτι καινούργιο σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Και τέλος επισημαίνουμε την προσφορά του στην ψυχανάλυση, τη σκέψη πάνω στον Φρόιντ και τον Λακάν, όπου και εκεί συναντιέται με τις έννοιες της ελευθερίας του ατόμου και της δημιουργίας». Ο ίδιος επισημαίνει ακριβώς και το νεότερο δίλημμα ύστερα από την κατάχρηση, την παρεξηγημένη ερμηνεία και την ιστορική διαστρέβλωση του «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». «Στη θέση του σοσιαλισμού, ο οποίος ποτέ δεν εφαρμόστηκε στην πράξη, ο Καστοριάδης από ένα σημείο κι έπειτα τοποθετεί τη διάζευξη “αυτονομία ή βαρβαρότητα”». Είναι η εποχή που ήδη αντιμετωπίζει την εχθρότητα και της ελληνικής Αριστεράς (ανάμεσά στους «επιτιθέμενους» τότε και ο Νίκος Πουλαντζάς), καθώς υποδεικνύει την καθήλωση στο ορθόδοξο σοβιετικό δόγμα.