Η αισθητική του Τζον Ράσκιν

«Τη θέση του Ράσκιν μπορούμε να τη συνοψίσουμε αρκετά πιστά με εκείνες τις λέξεις του Καρτέσιου, ότι η “ανάγνωση όλων των καλών βιβλίων είναι ωσάν συνομιλία με τους πλεόν χρηστούς ανθρώπους των παρελθόντων αιώνων, οι οποίοι υπήρξαν οι συγγραφείς των”. Ο Ράσκιν δεν είχε ίσως υπόψη του τη συγκεκριμένη, κάπως ξερή άλλωστε, σκέψη του Γάλλου φιλοσόφου, αλλά, στην πραγματικότητα, αυτήν ακριβώς ξαναβρίσκουμε παντού μέσα στη διάλεξή του, τυλιγμένη απλώς μέσα σ’ ένα απολλώνιο χρυσαφί όπου διαλύονται αγγλικές καταχνιές…». Ο Μαρσέλ Προυστ ήταν ένας από τους δηλωμένους θαυμαστές του βρετανού τεχνοκριτικού της βικτωριανής περίοδου, όπως φαίνεται στις «Ημέρες ανάγνωσης» (εκδ. Ινδικτος, μτφ. Μήνα Πατεράκη – Γαρέφη, 2004), απ’ όπου προέρχεται το απόσπασμα. Ενα από τα σημαντικά δοκίμια, με τα οποία άσκησε επιρροή στους μεταγενέστερους, ήταν «Η φύση του γοτθικού ρυθμού» (κεφάλαιο από τις «Πέτρες της Βενετίας», 1851-1853), το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από το «Μάγμα», σε καίρια μετάφραση των Μαρουλίνας Νάζου – Νίκου Ν. Μάλλιαρη. Η έκδοση, στην οποία συμπυκνώνεται ουσιαστικά η σκέψη του Ράσκιν για την αισθητική, συμπληρώνεται από τη μετάφραση του προλόγου που είχε γράψει ο σύγχρονός του ομοϊδεάτης – εκπρόσωπος του λεγόμενου «ρομαντικού αντικαπιταλισμού» – Γουίλιαμ Μόρις στην αυτοτελή έκδοση της «Φύσης» στον οίκο «Kelmscott Press». Το επίμετρο φέρει την υπογραφή της σπουδαίας ταξιδιωτικής συγγραφέως και ιστορικού Τζαν Μόρις (1926 – 2020), η οποία σημειώνει: «Αποτελεί μια κραυγή αγωνίας του συγγραφέα για τη σημασία της καλλιτεχνικής τεχνοτροπίας και, μαζί με αυτήν, για την απώλεια της κοινωνίας την οποία θαύμαζε τόσο πολύ… Ο Ράσκιν αντιδρούσε στην εκβιομηχάνιση, η οποία έδειχνε να απειλεί τη δημιουργικότητα σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο: τυποποίηση, μαζική παραγωγή, κοινότοπες ιδέες και επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Ηταν λάτρης του πρώιμου γοτθικού ρυθμού, διότι τα οικοδομήματα του τελευταίου ήταν ακατέργαστα κι ασυνήθιστα, ασύμμετρα, πλασμένα από τα ίδια τα χέρια των καλλιτεχνών και των μαστόρων, ενώ τα μοτίβα τους εμπνέονταν άμεσα απ’ την ίδια τη φύση». Για το ύφος του βιβλίου αξίζει να συμπεριλάβουμε και μια ενδεικτική σημείωση του Ράσκιν για τα όμορφα έργα που παραμένουν ατελή, παρά το κάλλος τους: «Πολλοί θεωρούν τα Ελγίνεια μάρμαρα “τέλεια”. Στα πιο σημαντικά τους σημεία πλησιάζουν πράγματι την τελειότητα, αλλά μέχρι εκεί. Κατά τα άλλα, τα υφάσματα είναι ατελή, το τρίχωμα και η χαίτη των ζώων είναι κακοφτιαγμένα, ενώ ολόκληρο το ανάγλυφο της ζωφόρου είναι χοντροκομμένο».