Ο Ρούντολφ Βρμπά δεν επέζησε απλώς από το Αουσβιτς, δραπέτευσε από αυτό στα 19 του. Αυτός και ο συγκρατούμενός του Φρεντ Βέτσλερ ήταν οι πρώτοι Εβραίοι που το κατόρθωσαν. Στην κηδεία του το 2006 οι παρευρισκόμενοι ήταν λίγοι. Και μόλις 40 στο μνημόσυνό του, εννέα μήνες αργότερα. Το συναρπαστικό βιβλίο του Jonathan Freedland «The Escape Artist» (εκδ. John Murray) αναδεικνύει την περίπτωσή του και το όνομά του κατατάσσεται μαζί με εκείνα των Πρίμο Λέβι, Αννα Φρανκ, Οσκαρ Σίντλερ, καθώς η ιστορία του πώς διέφυγε είναι αναπόσπαστο μέρος της ιστορίας του Ολοκαυτώματος.

Γεννήθηκε το 1924 ως ο Γερμανός Βάλτερ Ρόζενμπεργκ και μεγάλωσε στη Δυτική Σλοβακία. Για αυτοπροστασία πήρε το όνομα Ρούντολφ Βρμπά προς το τέλος του πολέμου. Αποβλήθηκε από το σχολείο στα 14 του επειδή ήταν Εβραίος, όμως συνέχισε μόνος του να μορφώνεται μαθαίνοντας γερμανικά, τσεχικά, σλοβακικά, ουγγρικά. Η πολυγλωσσία του αποδείχτηκε χρήσιμη αργότερα. Τον Ιούνιο του 1942 έφτασε στο Αουσβιτς. Και εκεί θεώρησε ότι οι χαραγμένοι αριθμοί στο χέρι του – 44070 – ήταν το τυχερό του νούμερο. Με τους άνδρες γύρω του να πεθαίνουν από ασθένειες, υποσιτισμό και καταναγκαστική εργασία, ήταν από τους πιο τυχερούς καθώς του δόθηκε λιγότερο δύσκολη δουλειά. Ο τυχερός Βρμπά στάλθηκε σε ένα επίλεκτο τμήμα του στρατοπέδου, γνωστό ως «Καναδάς», όπου τακτοποιούσε τα ρούχα, τις αποσκευές και τα τιμαλφή που άφηναν οι νεοαφιχθέντες στο Αουσβιτς πριν μεταφερθούν στους θαλάμους αερίων.

Σε εκείνο το πόστο αντελήφθη την επιχειρηματική δραστηριότητα των ναζί: κιβώτια με τα χαρτονομίσματα και τον χρυσό των Εβραίων μεταφέρονταν στα κεντρικά γραφεία των SS στο Βερολίνο. Αντελήφθη επίσης ότι οι εξοντώσεις γίνονταν σε μαζική κλίμακα, με τέσσερις στους πέντε Εβραίους να επιλέγονται για άμεσο θάνατο μόλις κατέβαιναν από τα τρένα. Επρεπε λοιπόν να πει στον κόσμο τι συνέβαινε στο Αουσβιτς. Και ο μόνος τρόπος για να το κάνει ήταν να δραπετεύσει.

Σχέδιο φυγής. Αφού απομνημόνευσε τη διαδρομή προς τα σύνορα με τη Σλοβακία, κατέστρωσε το σχέδιο φυγής και έλαβε τις προφυλάξεις του για την έρευνα που θα ακολουθούσε μετά την απόδρασή του. Επειδή χρειαζόταν βοήθεια, επέλεξε τον συγκρατούμενο και συμπατριώτη του Σλοβάκο Φρεντ Βέτσλερ. Κρύφτηκαν λοιπόν σε ένα μικροσκοπικό καταφύγιο κάτω από ένα σωρό ξύλινες σανίδες. Υστερα από δεκαπέντε ημέρες πεζοπορίας, απρόβλεπτες συναντήσεις με άνδρες των SS οι οποίοι έκαναν βόλτα με τις οικογένειές τους σε ένα πάρκο, ο Βρμπα και ο Βέτσλερ με τη βοήθεια ενός αγρότη μεταμφιέστηκαν σε χοιροτρόφους και κατάφεραν να φτάσουν σώοι στα σύνορα της Σλοβακίας.

Ο Βρμπα δημοσίευσε τα απομνημονεύματά του από το Αουσβιτς (όπως τα είπε στον λονδρέζο δημοσιογράφο Αλαν Μπέστιτς) το 1963 με τίτλο «I Cannot Forgive» (σ.σ. «Δεν μπορώ να συγχωρήσω»). Η διήγησή του σταματά το 1945. Ο συγγραφέας του βιβλίου «The Escape Artist» ανέτρεξε στις επιστολές του Βρμπα, στις μαρτυρίες της πρώτης του συζύγου Γκέρτα, στης χήρας του Ρόμπιν και πολλών μελετητών, προκειμένου να συμπληρώσει πολλά άλλα κενά της ιστορίας αυτού του καλλιτέχνη της απόδρασης.

Ο Βρμπα είχε τις εξής πεποιθήσεις για το Αουσβιτς: ότι ο έξω κόσμος δεν γνώριζε για την «τελική λύση». Οτι οι σύμμαχοι θα επενέβαιναν μόλις το μάθαιναν. Οτι από τη στιγμή που οι Εβραίοι θα το γνώριζαν δεν θα επιβιβάζονταν στα μοιραία τρένα. Ο Φρίντλαντ στην έρευνά του αποδεικνύει το αντίθετο. Η τακτική της «εν ψυχρώ εξόντωσης» από τους ναζί ήταν ήδη γνωστή τουλάχιστον 18 μήνες πριν από την απόδραση του Βρμπα. Η πολιτική των συμμάχων παρεμποδίστηκε από την αδράνεια και τον αντισημιτισμό («Κατά τη γνώμη μου, ένας δυσανάλογος χρόνος του Φόρεϊν Οφις σπαταλάται για να ασχοληθούν με αυτούς τους θρηνούντες Εβραίους» έγραφε κάποιος υπάλληλος του υπουργείου Εξωτερικών στο Λονδίνο). Και ενώ οι νεότεροι Εβραίοι πίστευαν τα λεγόμενα του Βρμπα, η πλειοψηφία ήταν με το μέρος του φιλοσόφου Ρεμόν Αρόν όταν είπε: «Το ήξερα, αλλά δεν το πίστευα. Και επειδή δεν το πίστευα, δεν το ήξερα».