Οι μύθοι και ο πόλεμος για το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο»

Ολοι γνωρίζουμε το άγαλμα του Μιχαήλ Αγγέλου που βρίσκεται στον ναό Σαν Πιέτρο ιν Βίνκολι στη Ρώμη και απεικονίζει τον Μωυσή με κέρατα (1513-1515). Ελάχιστοι γνωρίζουν, όμως, ότι ο «κερασφόρος» Μωυσής προέκυψε από την παρανόηση ενός χωρίου της Παλαιάς Διαθήκης (Έξοδος 34:29) στη λατινική μετάφραση (Vulgata) του Ιερωνύμου (4ος αιώνας μ. Χ.). Όταν ο Μωυσής κατέβηκε για δεύτερη φορά από το όρος Σινά, κρατώντας στα χέρια του τις λίθινες πλάκες με τις εγχάρακτες εντολές, το πρόσωπό του ακτινοβολούσε λόγω της συνομιλίας του με τον Θεό, χωρίς ο ίδιος να το γνωρίζει. Στα εβραϊκά η λέξη που σημαίνει «ακτινοβόλος» («λαμπερός») είναι ομόρριζη με τη λέξη που σημαίνει «κέρατα». Σύμφωνα με μια ερμηνεία, ο Ιερώνυμος νόμισε ότι ο Μωυσής «έφερε κέρατα» στο κεφάλι του και μετέφρασε «cum cornuta esset facies sua», ενώ η μετάφραση των Ο’ παραδίδει «δεδόξασται η όψις του χρώματος του προσώπου αυτού». Tον 11ο αιώνα ο λόγιος μοναχός Έλφρικ εκπόνησε μετάφραση των πρώτων βιβλίων της Παλαιάς Διαθήκης από τη Vulgata του Ιερώνυμου στην αγγλοσαξωνική γλώσσα και απέδωσε το επίθετο «cornuta» ως «gehyrned» («κερασφόρος»). Η περιγραφή ενέπνευσε τον μικρογράφο, ο οποίος στις μινιατούρες του παρουσίασε τον Μωυσή με κέρατα. Η απεικόνιση διαδόθηκε στην ευρωπαϊκή τέχνη, με κορυφαία περίπτωση το προαναφερθέν άγαλμα του Μιχαήλ Αγγέλου. Είχε όμως και ολέθριες συνέπειες: τροφοδότησε τον αντισημιτισμό και ειδικότερα τη δεισιδαιμονία ότι «όλοι οι Εβραίοι έχουν κέρατα», δηλαδή είναι όργανα του Σατανά, δίνοντας την αφορμή για διώξεις εναντίον τους. To 1267 μια εκκλησιαστική σύνοδος στη Βιέννη επέβαλε στους Εβραίους να φορούν καπέλο με κέρατα· την ίδια περίοδο στη Γαλλία οι Εβραίοι υποχρεώθηκαν να φέρουν στα ρούχα τους ένα κέρατο πάνω σε κίτρινο τροχό (σας θυμίζει κάτι;). Σημειωτέον ότι έξω από τη χριστιανική παράδοση ο κερασφόρος άνθρωπος (π. χ. ο Μέγας Αλέξανδρος)  είχε θετικό συμβολισμό (βλ. Sorita D’Este, «Horns of Power», Λονδίνο 2008).