Η πολύτροπος μούσα

Μεγάλωσα σε μια εποχή και μια ελληνική γωνιά που λειτουργούσε ακόμη ο οικόσιτος λυρισμός. Κάθε στιγμή, κάθε συμβάν, κάθε παρουσία ή απουσία, είτε ανθρώπων, είτε ζώων, είτε φυτών γινόταν τραγούδι, δηλαδή γινόταν μνήμη μέσα από αναγνωρίσιμους ρυθμούς και μελίσματα. Αν χρωστάμε κάτι θετικό στα 400 χρόνια δουλείας στον αλλόφυλο και αλλόθρησκο ζυγό είναι η πνευματική μας περιουσία που αδιάκοπα γεννούσε φόρμες και ρυθμούς και μέλος που αθανάτιζαν την τραγωδία του βίου. Και δεν αναφέρομαι επιπόλαια στον όρο «τραγωδία». Αλήθεια, έχουμε συνειδητοποιήσει πως κανένας άλλος λαός, ιστορικός ή πρωτόγονος, δημιούργησε κάτι ανάλογο; Τιμώ την ιστορία, τις εμπειρίες και τις μορφές τέχνης που εφηύραν οι λαοί για να εκφράσουν τη χαρά τους για τη ζωή και τον φόβο τους για τον θάνατο. Διότι ανάμεσα σ’ αυτά τα δύο όρια – γέννηση/θάνατος – κινήθηκε η ευαισθησία των ανθρώπων και μνημείωσε στιγμές του βίου σε έργα τέχνης ποιητικά, αφηγηματικά, εικαστικά, μουσικά και αρχιτεκτονικά. Μέσα σε κάθε κτισμένο οίκημα αποτυπώνονται οι ανάγκες και οι λύσεις, τα όρια και οι δυνατότητες του ανθρώπου να στεγάσει τη ζωή, τα έργα της, τις προοπτικές της. Από τη γέννα ως τον τάφο, από τη γέννηση ως τον θάνατο, χωρίς να ξεφεύγουμε από τους φυσικούς νόμους, γεμίζουμε και συνεχώς θα γεμίζουμε τη φύση με νέα εργαλεία, νέες μεθόδους, νέες αξίες, είτε για να διατηρήσουμε την ασφάλεια της φυσικής προστασίας, είτε να παραπλεύσουμε τα επικίνδυνα ακρωτήρια. Τα αδιέξοδα μονοπάτια και τα εκτεθειμένα σε μύριους κινδύνους σταυροδρόμια. Εφεύραμε το αλέτρι, τη βάρκα, την οικία, σπείραμε, θερίσαμε, σκάψαμε, βρήκαμε νερό στα βάθη της γης και κάναμε τον ήλιο συνεργάτη στη δημιουργία και τη συντήρηση των νέων μορφών που εφεύραμε. Βρήκαμε τρόπους να αντιμετωπίσουμε τις υπερβάσεις του μέτρου, είτε πρόκειται για νεροποντή, είτε για κάψα. Η φύση έγινε από πεδίο δράσης καταφύγιο, εργαλείο, προϊόν. Βελτιώσαμε θαυμαστά τις συνθήκες, τους πόρους, τα φυσικά αδιέξοδα τα μετατρέψαμε σε ευκαιρίες και συχνά κεφάλαια ελληνισμού. Αλλά παρ’ όλα τα μέσα που εφεύραμε και τα εργαλεία και τις μεθόδους που ενίσχυσαν την τυραννική μας επέμβαση στη φύση, δεν μπορέσαμε να αποφύγουμε, να περιορίσουμε, να εξαφανίσουμε ή να καθυποτάξουμε τον φόβο του θανάτου. Είναι το συναίσθημα που κυριαρχεί πέρα από εποχές, πάνω από εργαλεία, πέρα από εμπνευσμένες συλλήψεις του νου και των χεριών.