Γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Νοτιοδυτική Βιρτζίνια των Ηνωμένων Πολιτειών και σπούδασε Φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο Radford. Πριν από τέσσερα χρόνια, το βιβλίο του «Lament from Epirus» μεταφέρθηκε στα ελληνικά ως «Ηπειρώτικο μοιρολόι» από τις εκδ. Δώμα και αποτέλεσε «γεγονός» για τους ενημερωμένους αναγνώστες και τη μουσική κοινότητα. Ο Κρίστοφερ Κινγκ, ένας αμερικανός εθνομουσικολόγος και συλλέκτης δίσκων γραμμοφώνου, ανακάλυπτε στην Ηπειρο μια μουσική με καταγωγή στο χώμα και τη ζώσα παράδοση. Ο μόνιμος κάτοικος Κόνιτσας τα τελευταία χρόνια προσέγγισε τη μουσική ως αναπόσπαστο κομμάτι στην τελετουργία της χαράς, του γλεντιού, του θρήνου και του θανάτου (ακολουθώντας προφανώς μια παράδοση που περιλαμβάνει τους Claude Charles Fauriel, Samuel Baud-Bovy, Arnoldvs Passow, Guy Saunier). Τα μοιρολόγια της Ηπείρου είναι οι θρήνοι του ελληνόφωνου κόσμου, οι οποίοι στην Ηπειρο έγιναν ορχηστρικά τραγούδια. Για τη συνεισφορά του στη μουσική έρευνα ο Κ. Κινγκ απέκτησε τιμητικά την ελληνική ιθαγένεια την περασμένη εβδομάδα και, ειδικά για την περίσταση, απαντάει στην ερώτηση τι σημαίνει γι’ αυτόν «ελληνικό» και ποιο μάθημα ζωής τού έχει προσφέρει η ενασχόλησή του με την ελληνική παράδοση.

«Μου είναι αδύνατο να διαχωρίσω την Ελλάδα από την παραδοσιακή μουσική της, καθώς ένα από τα πλέον πολύτιμα μαθήματα ζωής το πήρα από τα δημοτικά τραγούδια. Ως υπέρμαχος και θαυμαστής του παραδοσιακού ήχου, έμαθα στην Ελλάδα ότι η παράδοση δεν είναι πράγμα, αλλά διαδικασία. Την τελευταία δεκαετία είδα από κοντά και “βυθίστηκα” σε ένα πανόραμα παραδοσιακής μουσικής από τα ελληνικά νησιά, τον Βορρά και την ενδοχώρα. Αυτό που βίωσα και άκουσα δεν ήταν απλώς μια μουσική που αντανακλούσε την ποικιλομορφία των ανθρώπινων κοινωνιών, αλλά και μια μουσική που – στην υγιέστερη μορφή της – άλλαζε διαρκώς ως μέρος μιας διαδικασίας. Για να επιβιώσει ο παραδοσιακός ήχος, αν όχι για να “ανθίσει”, πρέπει να γίνει ζώσα παράδοση ανάμεσα στους ανθρώπους. Και αυτό προϋποθέτει μια διαδικασία, όχι στατική συνθήκη. Πρέπει να προσαρμόζεται και να μεταμορφώνεται για να συναντάει τις ανάγκες των ανθρώπων – διαφορετικά, θα καταντήσει μουσειακό είδος.

Είναι κάπως ανεπαρκής ο τρόπος κατανόησης όταν θέλεις να ορίσεις ένα γεγονός αποφατικά, με το “τι δεν είναι”. Λέγοντας ότι ένας σκύλος δεν είναι γάτα μάλλον αδικείς τον σκύλο και σίγουρα τη γάτα. Για τις βαθύτερες έννοιες – και σίγουρα η Ελλάδα είναι μία από αυτές – φτάνουμε πιο καθαρά στην κατανόηση εάν γνωρίζουμε επακριβώς για τι μιλάμε, εάν αποδεχθούμε το περιεχόμενο των λέξεων. Εμαθα, λοιπόν, ότι η “ελληνικότητα”, όπως και η μουσική της Ελλάδας, δεν είναι ένα γεγονός, αλλά μια διαδικασία, ένας τρόπος να είσαι και ταυτόχρονα να γίνεσαι.

Για να το εξηγήσω: η επικράτεια της Ελλάδας είναι εκεί όπου εξελίσσονται συγκεκριμένες αθόρυβες και ξεχωριστές δραστηριότητες. Τις συγκρίνω με την έννοια της δημοκρατίας, ενώ ο “εκδημοκρατισμός” δεν σημαίνει “είσαι”, αλλά “γίνεσαι”: ξεδιπλώνεται συνεχώς και αποκαλύπτει τι σημαίνει να είσαι ελεύθερος. Ισως αυτό να ακούγεται υπερβολικά αφηρημένο, αλλά δεν είναι. Οπως λέμε ότι τα λουλούδια ανθίζουν (να μια διαδικασία), έτσι ανθίζει και η Ελλάδα: βρίσκεται σε μια διαδικασία αλλαγής, προσαρμογής, εξέλιξης, μεταβολής. Με μια λέξη, η Ελλάδα “γίνεται”.

Ενας από τους πολλούς λόγους που αγαπάω τη χώρα είναι αυτός: το έδαφος της Ελλάδας είναι ένας τόπος όπου οι αλλαγές συμβαίνουν πολύ αργά για να τις καταλάβω, να τις παρακολουθήσω μπροστά στα μάτια μου. Από τη στιγμή που η χάραξη συνόρων και η δημιουργία εθνικότητας είναι τόσο πρόσφατες στη σύγχρονη ιστορία της, η Ελλάδα έχει ακόμη ζώσα μνήμη από όλα τα κομμάτια που τη συναποτελούν. Μόλις πριν από 100 χρόνια και κάτι, οι γλωσσολογικές, θρησκευτικές, φυλετικές και εθνοτικές συνιστώσες άλλαξαν από περιφερειακές σε εθνικές στο μεγαλύτερο μέρος της Βόρειας Ελλάδας. Η ανταλλαγή πληθυσμών του 1922-1923, μαζί με την τραγωδία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, του Εμφυλίου και της χούντας, προσδιόρισαν στη συνέχεια αυτό που σήμερα λέμε ελληνικό έθνος. Αλλά η διαδικασία, είτε λέγεται Ελλάδα είτε ελληνικότητα, συνεχίζεται. Συμφιλιώνουμε ακόμη το πρόσφατο παρελθόν με το μέλλον μας, ανακαλύπτουμε εκ νέου τις αλήθειες μας. Η αλήθεια άλλωστε διαθέτει μια ιδιαίτερη ανθεκτικότητα: έχει την τάση να “ξεφυτρώνει” μέσα από το χώμα.

Η Ελλάδα, λοιπόν, δεν μου έδωσε μόνο την τιμητική ιθαγένεια – τη μεγαλύτερη τιμή που μπορεί να κάνει ένα έθνος σε έναν αλλοεθνή -, αλλά και το μεγαλύτερο μάθημα: ότι η παράδοση είναι μια διαδικασία σε εξέλιξη. Και τώρα είμαι μέρος της. Το έκανα και θα συνεχίσω να το κάνω: να προσαρμόζομαι, να αλλάζω και να μαθαίνω. Ετσι ώστε να μπορέσω να γίνω κομμάτι της ιστορίας της».

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ «ΗΠΕΙΡΩΤΙΚΟ ΜΟΙΡΟΛΟΪ»

«Κάθε χωριό, ένα ολόκληρο σύμπαν»

«Προτού οι εξωγενείς δυνάμεις της νεωτερικότητας διεισδύσουν στην ελληνική ύπαιθρο, κάθε χωριό ήταν ένα ολόκληρο σύμπαν. Για πολλούς ανθρώπους, τούτοι οι οικισμοί αντιπροσώπευαν το σύνολο του γνωστού κόσμου. Οι αντιλήψεις ήταν τοπικές και μεταδίδονταν απ’ τον ένα στον άλλο. Τα αίτια των φαινομένων αποδίδονταν σε πράγματα αόρατα. Όπως ακριβώς το παγωμένο περιβάλλον της Αρκτικής διαμόρφωνε τις σκέψεις των Εσκιμώων, έτσι και το συχνά σκληρό και εχθρικό τοπίο της βορειοδυτικής Ελλάδας διαμόρφωνε τις πεποιθήσεις των Ηπειρωτών. Ο Ρίτσαρντ και η Εύα Μπλουμ συνοψίζουν το ζήτημα ως εξής:

Επομένως, δεν έχει νόημα να συζητάμε ποιες είναι πιο πραγματικές «οι δοξασίες του χωριού ή οι επιστημονικές απόψεις». Η καθεμιά τους είναι πραγματική αν κατανοηθεί ως μέρος του άμεσου κόσμου στον οποίο ζει ο χωρικός, ενός κόσμου με χαρακτηριστικά επί των οποίων συμφωνούν, τουλάχιστον στις αδρές τους γραμμές, οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού. Επειδή οι πεποιθήσεις για το τι είναι πραγματικό επηρεάζουν τη συμπεριφορά, καθοδηγώντας τις μελλοντικές πράξεις και εξηγώντας τις παλαιότερες, ο παρατηρητής που θα ήθελε να κατανοήσει καλύτερα τις δυνάμεις που επηρεάζουν το φέρσιμο του χωρικού θα πρέπει να ασχοληθεί με τα άρθρα πίστεως του χωρικού στον ίδιο βαθμό που θα ασχοληθεί με το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον».

info

Κρίστοφερ Κινγκ

Ηπειρώτικο μοιρολόι

Μτφ. Αριστείδης Μαλλιαρός

Εκδ. Δώμα, 2018