Από το «χρέος» της ηρωίδας εμπνέεται τον τίτλο στο τελευταίο βιβλίο του ο Παναγιώτης Κουσαθανάς θυμίζοντας την αναφορά της Μαντώς Μαυρογένη (έτσι επιμένει για τον ορθό τύπο του επωνύμου) προς τον Ιωάννη Καποδίστρια στις 5 Μαρτίου 1828: «Δεν έκαμα άλλο, ειμή το χρέος μου. Διό παρακαλώ την Εξοχότητά της να ευσπλαχνισθή την δυστυχίαν μου…». Ενα χρέος, ωστόσο, δικό του εκπληρώνει και ο ίδιος ο μυκονιάτης ερευνητής – πεζογράφος σχετικά με ορισμένες όψεις της ζωής και του έργου της ηρωίδας, που έχουν μείνει αθέατες. Επιχειρηματολογεί, λοιπόν, εκτός άλλων, για τον πραγματικό χρόνο και τόπο γέννησής της «διορθώνοντας» αμφισβητούμενες εκτιμήσεις δύο αιώνων. Γράφει σχετικά: «Στις νέες απροσδόκητες αλλά ευπρόσδεκτες ειδήσεις… από νεότερες ερευνήτριες και ερευνητές, προστίθεται επιτέλους και η σωστή χρονολογία γέννησης της Μαντώς, το 1783 κι όχι το 1796, που πιστευόταν έως τώρα». Και παρακάτω: «Η πληροφορία από τα προσφάτως ανευρεθέντα στοιχεία, ότι ο γενέθλιος τόπος, η ιδιαίτερη πατρίδα της Μαντώς, όπως του πατέρα, της μάνας και δύο ακόμη αδερφιών της είναι η Μύκονος, από όπου η οικογένεια βρέθηκε το 1972 στην Τεργέστη, έρχεται σε επίρρωση των πολλών και πέραν κάθε αμφιβολίας υπαρχόντων στοιχείων…». Ο συγγραφέας επικαλείται ειδικά την αναφορά της 5ης Μαρτίου 1828, όπου η Μαντώ Μαυρογένη αναφέρεται στη δράση της υπέρ του εθνικού σκοπού απαριθμώντας τις συμπλοκές όπου συμμετείχε: τις τέσσερις εκστρατείες της Πελοποννήσου, τη Σάμο, τη Χίο, την Ανατολική Ελλάδα και: «εις την πατρίδα μου όταν επαπειλούσεν ο εχθρικός στόλος τον όλεθρόν της. Εις εμέ γνωρίζει την ύπαρξίν της».

Οπως το συνηθίζει, ο συγγραφέας των «Παραμιλητών» – συλλογές κειμένων για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου από τις εκδ. Ινδικτος – συνταιριάζει πολύ συχνά την ιστορική μνήμη με τη σημερινή κατάσταση της μυκονιάτικης κουλτούρας στα πέντε εκτενή σημειώματα που περιλαμβάνονται στην έκδοση της «Ινδίκτου» (2022).

Δ.Δ.