Εμείς, οι Τούρκοι, οι Ρώσοι και το 1922

Στις επετειακές εκδηλώσεις που γίνονται για τα εκατό χρόνια από τη Μικρασιατική Καταστροφή επαναλαμβάνεται σταθερά μια ερώτηση: Σε τι μοιάζει το 1922 με τη δική μας εποχή και κατάσταση; Ενδόμυχα, η υποψία ότι η σημερινή ένταση με τη γείτονα χώρα και οι απειλές που εκτοξεύουν οι ηγέτες της μπορεί να οδηγήσει σε μια καταστροφή ανάλογη με εκείνη του 1922 απασχολεί πολλούς ανθρώπους στη χώρα μας. Δεν θα βιαζόμουν να απαντήσω ότι οι συνθήκες είναι πλέον διαφορετικές από εκείνες που ίσχυαν την επαύριο του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Βλέπετε, με ξενίζει μια σύμπτωση που συνδέει, κατά κάποιον τρόπο, τις δύο εποχές: Και στις δύο υπάρχει μια εκκρεμότητα χωρίς την επίλυση της οποίας όλα τα υπόλοιπα παραμένουν ρευστά, δεν μπορούν να καταλαγιάσουν σε μια κατάσταση ισορροπίας. Παράδοξο ίσως αλλά αληθινό: Και στις δύο περιπτώσεις η εκκρεμότητα αφορά τον Βορρά, τη Ρωσία.  Στη διάρκεια της Μικρασιατικής Εκστρατείας μαινόταν ο ρωσικός εμφύλιος πόλεμος. Μέχρι το 1921 τουλάχιστον δεν διακρινόταν με ευκρίνεια ο τελικός νικητής της τιτάνιας αναμέτρησης. Οσο διαρκούσε η αβεβαιότητα ήταν δύσκολο να προσδιοριστούν η πολιτική και οι επιδιώξεις των ισχυρών δυνάμεων στην περιοχή και, συνακόλουθα, να κριθεί τελεσίδικα η θέση κρατών και λαών γύρω από τη φλεγόμενη ζώνη. Σε περίπτωση νίκης των «Λευκών» με τη στήριξη και τη βοήθεια των δυτικών συμμάχων η κυριαρχία των τελευταίων στην περιοχή θα ήταν τόσο ισχυρή ώστε θα καθιστούσε άχρηστη μια γραμμή ανάσχεσης γύρω από τη Ρωσία. Σε περίπτωση όμως νίκης των «Κόκκινων» – των Μπολσεβίκων – η πρώτη μέριμνα Βρετανών και Γάλλων θα ήταν η δημιουργία μιας γραμμής ανάσχεσης που θα εμπόδιζε τους Ρώσους – Μπολσεβίκους κιόλας – να πλησιάσουν τον ζωτικό χώρο της Μεσογείου. Είναι δύσκολο να παρακολουθήσουμε τις διάφορες φάσεις του ελληνοτουρκικού πολέμου στα 1919 – 1922 χωρίς να συνδέουμε τις εκεί εξελίξεις με τη βασική «εκκρεμότητα» της περιοχής: Τον πόλεμο στη Ρωσία.