Στο μακρύ απόθεμα των λαφύρων που λεηλάτησαν οι ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η συνταγή για μια βιεννέζικη ομελέτα μπορεί να φαίνεται ασήμαντη. Και η αλήθεια είναι ότι δεν μπορεί να συγκριθεί με το «Πορτρέτο της Aντέλ Μπλόχ Μπάουερ I» (1907) του Γκούσταβ Κλιμτ το οποίο όταν επεστράφη στους κληρονόμους του νόμιμου ιδιοκτήτη του, πωλήθηκε το 2006 από τους Christie’s προς 135 εκατ. δολάρια. Αποτελεί, όμως, ένδειξη του εύρους στο οποίο εκτείνεται η ληστρική συμπεριφορά του Γ’ Ράιχ και τον όγκο των αποκαταστάσεων που εκκρεμούν.

Η εν λόγω ομελέτα δεν ήταν παρά ένα από τα περίπου 1.600 πιάτα του ευπώλητου βιβλίου μαγειρικής «So kocht man in Wien!» («Ετσι μαγειρεύεις στη Βιέννη!»), που κυκλοφόρησε το 1935 και είχε γράψει η Αλίκη Ούρμπαχ. Επρόκειτο για έναν τόμο 500 σελίδων, με συνταγές για ψητά, ψάρια και γλυκά με φωτογραφίες και σχέδια για το σωστό στρώσιμο του τραπεζιού, στο οποίο περιλαμβάνονταν επίσης πληροφορίες από τη διατροφική αξία των πρώτων υλών μαγειρικής έως οδηγίες για την αντιμετώπιση των εγκαυμάτων της κουζίνας. Το βιβλίο έγινε σε ελάχιστο χρόνο ανάρπαστο από την αστική τάξη της Γερμανίας και της Αυστρίας.

Η γεννημένη το 1886 σε μια εξέχουσα εβραϊκή οικογένεια, Αλίκη, είχε μάθει από νωρίς να κερδίζει το χαμόγελο ακόμη και των δικών της, αυστηρών, ανθρώπων με τις μαγειρικές της ικανότητες. Οταν έμεινε χήρα με δύο γιους, τον Οτο και τον Καρλ επέστρεψε στην κουζίνα για να κερδίσει τα προς το ζην. Το 1932 άνοιξε στη Βιέννη μια σχολή μαγειρικής, στην οποία φοιτούσαν από νοικοκυρές έως δούκισσες και μερικοί άνδρες και παράλληλα μετέφερε τις μαγειρικές της γνώσεις και την εμπειρία της στις σελίδες του βιβλίου.

ΑΛΛΑΞΕ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ. Τα ναζιστικά όμως σύννεφα είχαν ήδη αρχίσει να συγκεντρώνονται πάνω από την εβραϊκή κοινότητα της Βιέννης και η Αλίκη πριν διαφύγει στη Βρετανία παραχώρησε τα δικαιώματα του βιβλίου της στον γερμανό εκδότη της, Ερνστ Ράινχαρντ Βέρλαγκ, ο οποίος και ανέλαβε την «αριανοποίηση» του περιεχόμενου του βιβλίου, το οποίο και επαναδημοσίευσε το 1939. Ως συγγραφέας εμφανιζόταν κάποιος Ρούντολφ Ρος, ο οποίος πιθανόν να μην ήταν καν υπαρκτό πρόσωπο. Αφαιρέθηκε ο πρόλογος της Αλίκης στον οποίο γινόταν λόγος για τον πολυπολιτισμικό χαρακτήρα της βιεννέζικης κουζίνας και τροποποιήθηκαν τα ονόματα ορισμένων συνταγών που μαρτυρούσαν σχέση με την εβραϊκή παράδοση.

Εκδόσεις του βιβλίου κυκλοφορούσαν υπό αυτή τη μορφή έως και τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Μετά τον πόλεμο, η Αλίκη μετανάστευσε στην Αμερική, όπου ζούσαν οι δύο γιοι της και μόνο όταν ταξίδεψε στη Βιέννη το 1949 και είδε στη βιτρίνα ενός βιβλιοπωλείου την έκδοση με το όνομα του Ρος συνειδητοποίησε τι είχε συμβεί. Επιχείρησε επανειλημμένως να πάρει πίσω τα δικαιώματα του βιβλίου της, αλλά η απόρριψη του αιτήματός της ήταν σταθερή από τον εκδοτικό οίκο. Την ίδια αντιμετώπιση είχε και η νύφη της, Βέρα, στη δεκαετία του 1980. «Δεν έχουμε υλικό. Αντίο σας» ήταν η τυποποιημένη απάντηση. Η Αλίκη πέθανε το 1983 χωρίς να έχει καταφέρει να πάρει πίσω της το βιβλίο της.

ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ΚΑΤΑ 75%. Η υπόθεση, σύμφωνα με τους «Financial Times», ξανάνοιξε όταν πήρε τη σκυτάλη η εγγονή της Αλίκης, κόρη του Οτο, Καρίνα, η οποία γνώριζε ελάχιστα για τη γιαγιά της και την τύχη του βιβλίου της. Ιστορικός που ζει στο Λονδίνο ξεκίνησε την έρευνά της το 2018, στέλνοντας ένα e-mail στον εκδότη ζητώντας πληροφορίες για το βιβλίο. Η απάντηση ήταν σταθερά η ίδια: «Δεν έχουμε διατηρήσει αρχεία».

Καταλυτική αποδείχτηκε η συμβολή του Βάλτερ Σούμπλερ, εντός αυστριακού ιστορικού βιβλίων μαγειρικής ο οποίος ανέλυσε τις δύο εκδοχές του «So kocht man in Wien!» και κατέληξε στο ότι περίπου το

75% του πρωτοτύπου αντιγράφηκε κατά λέξη. Η ναζιστική ιδεολογία εκφράστηκε στον πρόλογο υπονοώντας ότι η Γερμανία θα εξελισσόταν σε παγκόσμια δύναμη. Το πιο σοκαριστικό είναι ότι ενώ διατηρήθηκαν στη νέα έκδοση οι φωτογραφίες με τις οδηγίες παρασκευής των εδεσμάτων στις οποίες απεικονίζονται τα χέρια της Αλίκης, αναφέρονται ως «χέρια των βοηθών κουζίνας» καθώς είναι προφανές ότι δεν είναι ανδρικά και άρα του φερόμενου ως συγγραφέα.

Η ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ. Η Καρίνα με τα στοιχεία που είχε συγκεντρώσει και βάσει ορισμένων επιστολών και ηχογραφημένων μαρτυριών της γιαγιάς της κυκλοφόρησε τα αποτελέσματα των ερευνών της το 2020 υπό τον τίτλο «Το βιβλίο της Αλίκης: Πως οι ναζί έκλεψαν το βιβλίο μαγειρικής της γιαγιάς μου» (MacLehose Press) και ενώ ο εκδότης δεν είχε επιστρέψει τα δικαιώματα στην οικογένεια. Υποχώρησε μόνο όταν το περιοδικό Der Spiegel δημοσίευσε μια συνέντευξη της Καρίνα. Ζήτησε δημόσια συγγνώμη και συμβολικά εκτύπωσε ένα αντίτυπο με το όνομα της Αλίκης στο εξώφυλλο το οποίο προσέφερε στους συγγενείς της μαζί με τις επιστολές της, τις οποίες αρνούνταν ότι διατηρούσε στο αρχείο του. Ωστόσο δεν αποκάλυψε αν υπήρξε πράγματι ο Ρούντολφ Ρος. Η Καρίνα δεν ζητά οικονομική αποζημίωση, αλλά επιμένει να δοθεί απάντηση και για αυτό το θέμα ώστε να λυθεί πλήρως ο γρίφος και να ξεκαθαρίσει οριστικά αυτή η υπόθεση.