«Nιώσαμε τις ψυχές των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας»

Δεν έχει περάσει πολύς καιρός από τότε που στο πλαίσιο του αφιερώματος «Ο κινηματογραφικός Καμπανέλλης» που διοργάνωσε στην αίθουσα Λαΐς η Ταινιοθήκη της Ελλάδος (καθότι το 2022 είναι «έτος Καμπανέλλη»), προβλήθηκε και η μικρού μήκους ταινία «MAUTHAUSEN: Αμα τελειώσει ο πόλεμος» σε σκηνοθεσία Αρίσταρχου Παπαδανιήλ – Παναγιώτη Κουντουρά. Αυτή η σεμνή, σοβαρή προσπάθεια έκφρασης με εικόνες της ποιητικής μαρτυρίας του κορυφαίου έλληνα θεατρικού συγγραφέα και ακαδημαϊκού από την εμπειρία του ως κρατούμενου στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης Μαουτχάουζεν, έχει ήδη διακριθεί στο Los Angeles Greek Film Festival των ΗΠΑ αλλά και στο London Greek Film Festival του Ηνωμένου Βασιλείου όπου απέσπασε το Βραβείο Οδυσσέας Best Experimental & Music Video. Για τη δημιουργία της ταινίας που είναι ελεύθερη στο Διαδίκτυο (https://www.youtube.com/watch?v=X0EJo0ZA6WM&t=2s) και βρίσκεται στο στάδιο «αναγέννησης» ως μεγάλου μήκους, ο Αρίσταρχος Παπαδανιήλ μίλησε στα «ΝΕΑ».

Σε ποιον πρέπει να αποδοθεί η αρχική ιδέα για τη δημιουργία της ταινίας «MAUTHAUSEN: Αμα τελειώσει ο πόλεμος»;

Αρχές Μαΐου 2021, έλαβα επισήμως την άδεια από τον Μίκη Θεοδωράκη για κυκλοφορία της νέας ηχογράφησης της καντάτας Μαουτχάουζεν σε ερμηνεία δική μου και του τσελίστα Αρη Ζέρβα. Σκέφτηκα ότι θα ήταν ωραίο να δοθεί εικόνα σε ένα από τα τέσσερα τραγούδια. Παρά το γεγονός ότι τα πλέον γνωστά είναι το Ασμα Ασμάτων και ο Αντώνης, επέλεξα το Αμα τελειώσει ο πόλεμος, ως το πιο προσωπικό του δημιουργού-ποιητή Ιάκωβου Καμπανέλλη, μιας και σε αυτό απευθύνεται σε πρώτο πρόσωπο στο «κορίτσι με τα φοβισμένα μάτια», που με τα χρόνια έγινε σύμβολο, όμως για τον ίδιο είναι η Λιθουανή Γιανίνα Ρίμκουτι και αναφέρει όσα ζήσανε και νιώσανε μαζί τους τρεις μήνες μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου, το καλοκαίρι του 1945. Για τη δημιουργία της ταινίας απευθύνθηκα στον φίλο και συνεργάτη, κινηματογραφιστή Παναγιώτη Κουντουρά, με τον οποίο είχαμε ήδη επιτυχημένη συνεργασία στο βραβευμένο οπτικοακουστικό επίγραμμα Κ. Π. Καβάφης | Η Πόλις (Οπου το μάτι μου γυρίσω), όπου μελοποίησα και ερμηνεύω το ομώνυμο ποίημα.

Αναφέρεστε στην ταινία ως «λυρική ονειροφαντασία». Πώς θα αναπτύσσατε αυτό τον όρο;

Η μικρού μήκους ταινία, γυρισμένη στον πολυχώρο Baumstrasse / Δρόμος με Δέντρα, οπτικοποιεί τις σκέψεις του Καμπανέλλη, δίνοντάς μας μια αίσθηση μνήμης. Το άγγιγμα του χρόνου μέσα από τη συγκίνηση μνήμης που υμνεί. Φωνή και βιολοντσέλο πάλλονται σε μια επαναλαμβανόμενη περιοδικότητα, που παλεύει να φτάσει και να κατορθώσει το «ποτέ πια». Και όλα αυτά σε έναν ξένο του στρατοπέδου τόπο, χρόνια μετά, που ως όνομα – το γερμανικό Baumstrasse – αλλά και ως χώρος προκαλεί την αντήχηση και την αναπαράσταση. Μια λυρική ονειροφαντασία. Φανταστείτε την έκπληξή μου όταν, διαβάζοντας το αδημοσίευτο κείμενο του Ιάκωβου Καμπανέλλη, που αποτελεί τον βασικό κορμό ανάπτυξης της ταινίας μας σε μεγάλου μήκους ποιητικό ντοκιμαντέρ, ο ίδιος περιγράφει τον δρόμο με τα δέντρα στην πορεία προς το στρατόπεδο, καθώς επίσης γράφει: «Εχεις έρθει κι εσύ από το όνειρο των οχτώ που μείναν εδώ».

Πώς μοιράσατε τα καθήκοντά σας εφόσον υπογράφετε και οι δύο τη σκηνοθεσία της;

Δεδομένου ότι προέρχομαι από τον χώρο του animation, δίνω στον Παναγιώτη ιδέες εικόνων που θέλω να καταγραφούν, όπως π.χ. το πηλήκιο κρατουμένου που γίνεται μάσκα. Ο Παναγιώτης με την τεχνογνωσία και το ταλέντο του στη ζωντανή κινηματογράφηση, καταγράφει τις εικόνες που ο περιβάλλων χώρος και οι συνθήκες περιέχουν. Το κλειδί στη συνεργασία μας είναι η καλή χημεία και συναντίληψη.

Τι θα λέγατε σήμερα και ενώ η ταινία έχει πάρει τον δρόμο της ότι ήταν η μεγαλύτερη δυσκολία που έπρεπε να αντιμετωπίσετε ενώ τη γυρίζατε;

Ο Καμπανέλλης έγραψε το αδημοσίευτο κείμενο Οδοιπορικό Μαουτχάουζεν – Μάιος 1988 μετά την ιστορική συναυλία που πραγματοποίησαν με τον Θεοδωράκη την τότε Ημέρα Μνήμης Απελευθέρωσης. Η καλύτερη δυνατή συνθήκη για να δώσουμε εικόνα στην ταινία ήταν να βρισκόμαστε στο Mauthausen Memorial για γυρίσματα τη φετινή Ημέρα Μνήμης Απελευθέρωσης, τον Μάιο του 2022. Η μεγαλύτερη δυσκολία, ήταν το γεγονός ότι, εξαιτίας των διεθνών μέτρων αντιμετώπισης της πανδημίας, δεν γνωρίζαμε πώς θα ταξιδεύαμε και κυρίως, εάν φέτος θα πραγματοποιούταν η εκδήλωση διά ζώσης. Κάτι που τελικά ανακοινώθηκε τον Μάρτιο, δίνοντας στην 77^η Επέτειο Μνήμης, μετά από δύο χρόνια αναστολής, μια επιπλέον σημασία.

Πόσο συναισθηματικά αποστασιοποιημένος μπορεί να είναι ένας έλληνας ντοκιμαντερίστας που γυρίζει μια ταινία σχετική με τον Καμπανέλλη και τον Θεοδωράκη σε μια τοποθεσία όπως οι εγκαταστάσεις του πρώην ναζιστικού στρατοπέδου στο Μαουτχάουζεν;

Πηγαίνοντας εκεί βλέπαμε ένα μέρος, που ήδη γνωρίζαμε μέσα από το έργο. Στη ζωντανή παρουσίαση των τραγουδιών στο Ελληνικό Μνημείο, αλλά και κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων, υπήρξαν στιγμές που νιώσαμε τις ψυχές των θυμάτων της ναζιστικής θηριωδίας και των δύο δημιουργών.

Πόσο αυστηρά είναι τα μέτρα που λαμβάνονται από την Αυστριακή Επιτροπή Μαουτχάουζεν και το μουσείο Mauthausen Memorial για γυρίσματα στον εν λόγω χώρο;

Η Αυστριακή Επιτροπή Μαουτχάουζεν είναι ο φορέας διοργάνωσης της Ημέρας Μνήμης Απελευθέρωσης. Το Mauthausen Memorial είναι το πρώην στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης, όπου περιλαμβάνονται και τα εθνικά μνημεία των κρατών, αποτελώντας διεθνή τόπο προσκυνήματος. Από τους δύο φορείς ζητήσαμε και λάβαμε άδειες παρουσίας-ερμηνείας και κινηματογραφικών γυρισμάτων. Η συνεργασία ήταν άψογη και σε αυτό βοήθησε καταλυτικά και η πρεσβεία της Ελλάδας στη Βιέννη.

Σε ποια ακριβώς φάση βρίσκεται η ανάπτυξη του «MAUTHAUSEN: Αμα τελειώσει ο πόλεμος» σε μεγάλου μήκους ταινία;

Στη φάση του μοντάζ και προγραμματίζουμε επιπλέον γυρίσματα στην Αυστρία αρχές Οκτωβρίου.

Ποιοι είναι

O Αρίσταρχος Παπαδανιήλ είναι βραβευμένος σκηνοθέτης-δημιουργός κινουμένων σχεδίων, συγγραφέας του βιβλίου «Ελληνική Πολιτική Γελοιογραφία. Η Σοβαρή Πλευρά Μιας Αστείας Τέχνης» και δημιουργός της σειράς φυλλοσκοπίων «Σινεμά Τσέπης: Tέλης» και του poster book «Η Πολυκατοικία: Ενας Κομίστας στην TV». Το 2005 συνίδρυσε το δημιουργικό γραφείο/εταιρεία παραγωγής Syllipsis και είναι συνδημιουργός, με τη συγγραφέα Σοφία Μαντουβάλου, της 1ης ελληνικής εκπαιδευτικής σειράς κινουμένων σχεδίων «Ενα Γράμμα Μια Ιστορία» για την ελληνική αλφάβητο και γλώσσα.

Ο Παναγιώτης Κουντουράς είναι αριστούχος απόφοιτος του Τμήματος Κινηματογράφου (ΑΠΘ) και οι ταινίες του «Αφανείς Ηρωες», «Ξύλινο Κουτί», «Emoticon Man» έχουν συμμετάσχει σε διάφορα φεστιβάλ. Η βραβευμένη ταινία του «IVAN» πραγματοποίησε παγκόσμια πρεμιέρα στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου του Leeds. Εχει διατελέσει σύμβουλος σκηνοθέτης του Ευρωπαϊκού Προγράμματος EUFORIA σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης.