Πληθωριστική ψυχολογία σημαίνει ότι οι προσδοκίες για ανατιμήσεις οδηγούν τους καταναλωτές να επισπεύδουν τις αγορές τους. Οι καταναλωτές δηλαδή αγοράζουν τώρα αγαθά που θα αγόραζαν στο μέλλον, καθώς αναμένουν ότι οι μελλοντικές τιμές θα είναι σημαντικά υψηλότερες και επομένως είναι περισσότερο συμφέρουσα η «πρώιμη» απόκτησή τους. Οταν επικρατεί η πληθωριστική ψυχολογία, οι καταναλωτές προτιμούν να μεταφέρουν αγορές του μέλλοντος στο παρόν για να αντιμετωπίσουν τον πληθωρισμό.

Εάν αυτό συμβεί, η καταναλωτική ζήτηση αυξάνεται και εντείνει τις υφιστάμενες πληθωριστικές πιέσεις δημιουργώντας έναν φαύλο κύκλο ανατιμήσεων.

Συμβαίνει όμως αυτό στην Ελλάδα σήμερα;

Στην ελληνική αγορά, η μεγάλη εικόνα είναι προς το παρόν μεικτή. Ειδικότερα:

Σύμφωνα με πολύ πρόσφατα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής (29 Ιουλίου 2022), ο Γενικός Δείκτης Ογκου στο Λιανικό Εμπόριο (κύκλος εργασιών σε σταθερές τιμές), κατά τον Μάιο 2022, σε σύγκριση με τον αντίστοιχο δείκτη του Μαΐου 2021, παρουσίασε μείωση 4,2%.

Ο μόνος κλάδος λιανικού εμπορίου με αξιόλογη ίσως αύξηση είναι ορισμένα διαρκή αγαθά (έπιπλα, ηλεκτρικά είδη, οικιακός εξοπλισμός) με ετήσια μεταβολή δείκτη όγκου 8,3%, η οποία θα μπορούσε ίσως να αποδοθεί σε συμπεριφορές υποκινούμενες από πληθωριστικές προσδοκίες.

Συντελούνται μεγάλες ανατιμήσεις προερχόμενες από αυξημένο κόστος παραγωγής και διάθεσης σε όλα τα αγαθά ευρείας λαϊκής κατανάλωσης, όπως τα τρόφιμα. Στα είδη όμως αυτά, η στρατηγική της επίσπευσης των αγορών δεν είναι αρκετά αποδοτική, καθώς πρόκειται για προϊόντα που δύσκολα αποθηκεύονται, διατηρούνται ή εντέλει οδηγούν σε σημαντική εξοικονόμηση χρήματος αν αποκτηθούν νωρίτερα από τους καταναλωτές. Αντίθετα, οι καταναλωτές μειώνουν τη ζήτηση στα είδη διατροφής όπου, με βάση τα ίδια στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής, ο Γενικός Δείκτης Ογκου στο Λιανικό Εμπόριο (κύκλος εργασιών σε σταθερές τιμές) παρουσίασε μεγάλη ετήσια μείωση 7,2%.

Η απόκτηση νέου αυτοκινήτου είναι κλασικό παράδειγμα επίσπευσης των αγοραστικών αποφάσεων όταν λειτουργεί η πληθωριστική ψυχολογία. Εντούτοις, η αγορά αυτή σημείωσε πτώση 20% τον Ιούνιο, με μέρος της πτώσης να αποδίδεται εντούτοις σε καθυστερήσεις από την πλευρά των κατασκευαστών.

Οι τιμές των κατοικιών αλλά και το κόστος κατασκευής τους έχουν αυξηθεί σημαντικά και είναι πρόδηλη η πληθωριστική ψυχολογία που κινητοποιεί αρκετούς «βιαστικούς» αγοραστές.

Πολύ μεγάλο μέρος του μηνιαίου εισοδήματος της λαϊκής οικογένειας δεσμεύεται πλέον από λογαριασμούς ενέργειας και ανελαστικά έξοδα στέγασης. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει ρευστότητα για να εκδηλωθούν οι πληθωριστικές προσδοκίες στο πεδίο της καταναλωτικής συμπεριφοράς, ακόμα και εάν αυτές είναι ψυχολογικά εμπεδωμένες.

Επισημαίνεται τέλος ότι η διάχυτη ανησυχία για την ενεργειακή κρίση και τη μορφή που θα λάβει τον προσεχή χειμώνα καθιστά τους περισσότερους καταναλωτές περισσότερο επιφυλακτικούς και αποτελεί έναν πρόσθετο ανασχετικό παράγοντα στην εκδήλωση συμπεριφορών πληθωριστικής ψυχολογίας.

Ο Γεώργιος Μπάλτας είναι καθηγητής του Τμήματος Μάρκετινγκ & Επικοινωνίας του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών, διευθυντής Μεταπτυχιακών Σπουδών