Το εκρηκτικό μάγμα του Κορνήλιου Καστοριάδη

Ο Γιώργος Λ. Ευαγγελόπουλος, αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας και Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, επανέρχεται με το βιβλίο του «Κρίσιμες οντολογικές έννοιες στο έργο του Καστοριάδη. Τρία κείμενα», στο οποίο ασκεί κριτική σε τρεις σημαντικές έννοιες στο έργο του στοχαστή: τη «συνολιστική-ταυτιστική λογική», το «μάγμα» και την «ανάδυση». «Συνολιστική-ταυτιστική» λογική για τον Κ. Καστοριάδη είναι εκείνο το είδος λογικής που σταθεροποιεί, διακρίνει και διαφορίζει τα στοιχεία της πραγματικότητας σε «όντα» και «ιδιότητες», σε «σύνολα» και «κλάσεις». «Η έννοια του συνόλου»- όπως γράφει ο σπουδαίος επιστημολόγος Στάθης Ψύλλος στην εισαγωγή – «είναι προϊόν της κοινωικοϊστορικής θέσμισης». Ωστόσο, δεν πρέπει να κατηγορήσουμε τον Καστοριάδη, όπως έκανε παλαιότερα ο Κοσμάς Ψυχοπαίδης, ως ανορθολογιστή ή ακόμα ως σχετικιστή, αλλά να καταλάβουμε το εξής: η Λογική, ο Λόγος εν γένει, μπορεί να είναι ιστορικά προσδιορισμένος, αλλά δεν ανάγεται στους νόμους της Ιστορίας, όπως ήλπιζε ο Καρλ Μαρξ. Θα πρέπει να κατανοήσουμε τον Λόγο ως μια μήτρα παραγωγής μορφών και εντάσεων, δηλαδή τρόπων της σκέψης και της πράξης που κάλλιστα μπορούν να μας οδηγήσουν στον μηδενισμό της ανθρώπινης ύπαρξης – λ.χ. η ναζιστική «λογική» – ή σε μια ριζική θεμελίωση της ατομικής και συλλογικής αυτονομίας, όπως την είδαμε στη άμεση δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας σύμφωνα με τον Καστοριάδη. Ωστόσο, θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Καστοριάδης υποστηρίζει ότι αυτού του είδους η λογική διέπει κυρίως τη μαθηματική σκέψη, διότι «ξεδιαλύνει» την πυκνή και περίπλοκη υφή της πραγματικότητας. Βέβαια, σύμφωνα με τον Γιώργο Λ. Ευαγγελόπουλο, δεν ισχύει κάτι τέτοιο, διότι τα μαθηματικά δεν είναι «κατ’ ανάγκην συνολο-ταυτιστικά, όταν γνωρίζουμε[…] τον ολοένα αυξανόμενο ρόλο της θεωρίας των κατηγοριών στην επαναδιατύπωση και συσχέτιση διάφορων κλάδων τους.[…] Η θεωρία των κατηγοριών χρησιμοποιείται για να τυποποιήσει τα Μαθηματικά και τις έννοιές τους ως συλλογές αντικειμένων και βελών (μορφισμών)».