Το Φεστιβάλ έγινε για πρώτη φορά τον Οκτώβριο του 1995, ενώ μαινόταν ο πόλεμος. Οπως λέει στην El Pais ο πρωθυπουργός του καντονιού του Σαράγεβου Εντιν Φόρτο, που τότε εργαζόταν ως δημοσιογράφος, oι κόπιες των 37 ταινιών έφτασαν μέσα από το Τούνελ της Ελπίδας, μια υπόγεια σήραγγα μήκους 88 μέτρων και πλάτους πέντε μέτρων, που ένωνε το αεροδρόμιο με τη συνοικία Ντομπρίνια και μέσω της οποίας έφταναν στην πόλη αγαθά και απομακρύνονταν οι τραυματίες. Οι θεατές πλήρωναν το εισιτήριο με χρήματα ή τσιγάρα.

Το Σαράγεβο είναι η τελευταία ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που πολιορκήθηκε (για 1.425 ημέρες!) στον 20ό αιώνα. Το Κίεβο είναι η πρώτη ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που δέχεται επίθεση σε πόλεμο κατά τον 21ο αιώνα. «Τις πρώτες ημέρες της ρωσικής εισβολής, όταν άρχισαν να βομβαρδίζουν το Κίεβο, πολλοί εδώ θυμηθήκαμε τα δικά μας σπίτια τη δεκαετία του ’90 και βάλαμε τα κλάματα φοβούμενοι ένα δεύτερο Σαράγεβο», λέει ο Φόρτο. Ηταν λογικό λοιπόν το φετινό Φεστιβάλ Κινηματογράφου να είναι αφιερωμένο στην Ουκρανία. Και επίσημος προσκεκλημένος στα εγκαίνια να είναι ο σημαντικότερος ουκρανός σκηνοθέτης, ο Σεργκέι Λοζνίτσα.

«Οι Ουκρανοί αισθανόμαστε αδέλφια σας, κι ακόμη περισσότερο αυτές τις στιγμές. Σας ευχαριστούμε που δεν μας ξεχνάτε», είπε ο Λοζνίτσα, που διεγράφη πριν από μερικούς μήνες από την Ουκρανική Ακαδημία Κινηματογράφου επειδή δεν συμφώνησε με το μποϊκοτάζ των ταινιών των ρώσων συναδέλφων του. Ούτε ο διευθυντής του Φεστιβάλ, ο Γιόβαν Μαριάνοβιτς, συμφωνεί. Δεν θα περιλάμβανε ασφαλώς σε καμιά περίπτωση στο πρόγραμμα προπαγανδιστικές ταινίες που χρηματοδοτεί το Κρεμλίνο, αλλά και δεν θα απέκλειε ταινίες, καλές ταινίες, μόνο και μόνο επειδή οι σκηνοθέτες τους είναι Ρώσοι. Φέτος, ας πούμε, προβλήθηκε μια ταινία οικολογικού περιεχομένου που γύρισαν ο Μαξίμ Αρμπουγκάεφ και η Ευγενία Αρμπουγκάεβα, ένα ζευγάρι ρώσων σκηνοθετών που ζουν στη Βρετανία.

Στο Φεστιβάλ, πάντως, δεν ασχολήθηκαν με τέτοιες διενέξεις. Είδαν, ή ξαναείδαν, την πιο γνωστή ταινία του Λοζνίτσα, το «Ντονμπάς» (2018). Ακουσαν, θυμήθηκαν, συνέκριναν, συγκινήθηκαν. Συζήτησαν για το αν ο κινηματογράφος μπορεί να συμβάλει στην ειρήνη, σε ένα στρογγυλό τραπέζι που οργανώθηκε στο ξενοδοχείο Europa, δύο τετράγωνα από εκεί που δολοφονήθηκε ο αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος της Αυστρίας, τον Ιούνιο του 1914. Eδώ γυρίστηκε και τo «Θάνατος στο Σαράγεβο» (2016) του Ντάνις Τάνοβιτς, μια ελεύθερη μεταφορά του θεατρικού έργου «Hotel Europa» του Μπερνάρ Ανρί-Λεβί. «Ελπίζω του χρόνου η Ουκρανία να έχει νικήσει τη Ρωσία και το Φεστιβάλ να γίνει στη Μαριούπολη», είπε ο Τάνοβιτς, που ήταν φυσικά κι αυτός παρών φέτος στην πρωτεύουσα της Βοσνίας.

Συνηθίζουμε να συνδέουμε τα Βαλκάνια με εθνικισμούς και πολέμους, και ο σέρβος πρόεδρος μάς το θύμισε προχθές στις Βρυξέλλες με τη δήλωσή του ότι η χώρα του διαφωνεί με το Κόσοβο «σε όλα». Αλλά το Σαράγεβο ήταν πάντα αλλιώτικο, ταπεινό και κοσμοπολίτικο.