Mετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου και την αποτυχία της να τις προβλέψει ή να τις εμποδίσει η CIA είδε το γόητρό της να αμαυρώνεται. Χρειάστηκε να περάσουν δύο δεκαετίες για να αρχίσει να το αποκαθιστά. Πριν από λίγους μήνες προειδοποίησε επίμονα για τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, για τις πολεμικές προθέσεις του Βλαντίμιρ Πούτιν. Και πριν από λίγες ημέρες πέτυχε κάτι που προσπαθούσε πολύ καιρό: την εξουδετέρωση του αρχηγού της Αλ Κάιντα, Αϊμάν αλ Ζαχράουι, διαδόχου του Οσάμα μπιν Λάντεν. Η δολοφονία του έγινε με πύραυλο χωρίς γόμωση, εξοπλισμένου με λεπίδες – δεν υπήρξε έκρηξη ούτε κάποια παράπλευρη απώλεια. Πρόκειται για την «εκδίκηση της CIA», που δείχνει ότι έχει αλλάξει πορεία και «επιστρέφει στις επιτυχίες», γράφει το «Nouvel Observateur» σε αφιέρωμά του στις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες.

Η «Εταιρεία» – όπως τη μετονόμασε ο μυθιστοριογράφος Ρόμπερτ Λίτελ – πρόσφατα ενίσχυσε την εικόνα της αποκαλύπτοντας στον κόσμο την απόφαση του Βλαντίμιρ Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία, πολύ προτού ξεκινήσουν τα ρωσικά στρατεύματα για τα ουκρανικά σύνορα. Και αυτό χάρη σε έναν κατάσκοπο που βρισκόταν μέσα στο Κρεμλίνο, στον στενό κύκλο του Πούτιν. «Η ταυτότητα αυτού του πληροφοριοδότη, η ύπαρξη του οποίου δεν αμφισβητείται, είναι το καλύτερα προστατευμένο μυστικό στον πλανήτη» εκμυστηρεύεται γάλλος αξιωματούχος της αντικατασκοπείας που προσθέτει: «Η CIA τού χρωστάει τόσο πολλά! Χάρη σε αυτόν, η αμερικανική υπηρεσία πληροφοριών – η οποία γιορτάζει φέτος την 75η επέτειό της – ανέκτησε την αξιοπιστία της σε λίγους μήνες και αποκατέστησε την καταστροφική εικόνα που είχε δημιουργήσει τα προηγούμενα χρόνια».

Μέχρι πρόσφατα αυτό δεν φαινόταν δυνατόν, καθώς η CIA έπεφτε από το ένα λάθος στο άλλο – για πρώτη φορά είχε συσσωρεύσει τόσες αποτυχίες από το 1947 που δημιουργήθηκε με στόχο «να καταπολεμήσει τον κομμουνιστικό επεκτατισμό». Από τη δεκαετία του 1960 πήρε μέρος σε πολλές ανατροπές κυβερνήσεων και υποστήριξε πραξικοπήματα, ιδιαίτερα στη Λατινική Αμερική. Μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης, το 1991, ορισμένοι ζήτησαν τη διάλυσή της. Κανένας δεν μπορούσε να περιγράψει με ακρίβεια την αποστολή της μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 τής έδωσαν λόγο ύπαρξης: τη μάχη ενάντια στους τζιχαντιστές. Ωστόσο, σε αυτόν τον μυστικό πόλεμο για τον οποίο δεν ήταν προετοιμασμένη, παραστράτησε για άλλη μια φορά. Ο κατάλογος των λαθών της τα τελευταία είκοσι χρόνια είναι ατελείωτος: ψέματα για την ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής στο Ιράκ, βασανιστήρια κρατουμένων σε μυστικές φυλακές ανά τον κόσμο, μεγάλης κλίμακας υποκλοπές επικοινωνιών και στοιχείων αμερικανών πολιτών που αποκάλυψε ο Εντουαρντ Σνόουντεν. Τόσο πολλές μέθοδοι αντίθετες με τις αξίες που υποτίθεται ότι καλούνταν να υπερασπιστεί. Η εμμονή της να αποτρέψει μια άλλη 11η Σεπτεμβρίου, γράφει ο Βισέν Ζαβέρ στο γαλλικό περιοδικό, «την τύφλωσε εντελώς για τις εξελίξεις στον κόσμο. Δεν είδε τις εξεγέρσεις της Αραβικής Ανοιξης να έρχονται το 2011. Αυτά τα φιάσκο αμαύρωσαν την εικόνα της σε τέτοιον βαθμό που ο Ντόναλντ Τραμπ χλεύασε δημόσια τα στελέχη της, μιλώντας ειρωνικά στα τέλη του 2019 για την “κακή διαχείριση” και την “έλλειψή ευφυΐας τους”».

Μετά την εισβολή στην Ουκρανία οι επικριτές σιώπησαν, συνεχίζει ο γάλλος δημοσιογράφος. Στις αρχές του 2022, λίγο πριν από την έναρξη της επίθεσης, η CIA «ήταν καλύτερα ενημερωμένη για τις προθέσεις του Πούτιν από τα αφεντικά των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Μια σκηνή τα λέει όλα. Στις 21 Φεβρουαρίου, τρεις ημέρες προτού ξεκινήσει η μεγαλύτερη στρατιωτική επιχείρηση στην Ευρώπη από το 1945, ο Βλαντίμιρ Πούτιν συγκάλεσε το Συμβούλιο Ασφαλείας του: ενώπιον δεκάδων εκατομμυρίων τηλεθεατών, ρώτησε έναν προς έναν τους επικεφαλής των στρατιωτικών μονάδων και των υπηρεσιών πληροφοριών για το τι πρέπει να γίνει στην Ουκρανία. Ο διευθυντής του SVR, των μυστικών υπηρεσιών, Σεργκέι Ναρούσκιν, τα έχασε και δέχθηκε την επίπληξη του ρώσου προέδρου. Η CIA όμως γνώριζε. Και μάλιστα αρκετές ημέρες νωρίτερα».

Τρεις εβδομάδες πριν από την επίθεση οι δημοσιογράφοι κλήθηκαν σε μια σπάνια ενημέρωση στα κεντρικά γραφεία της CIA. Οι αξιωματούχοι των υπηρεσιών πληροφοριών τούς έδειξαν δορυφορικές φωτογραφίες της ρωσικής στρατιωτικής ανάπτυξης στα σύνορα της Ουκρανίας και περιέγραψαν το σενάριο της εισβολής, αυτό ακριβώς που προσπάθησε να εφαρμόσει ο Πούτιν. Εφτασαν στο σημείο να δώσουν ημερομηνία έναρξης των επιχειρήσεων: θα ήταν μια πολύ κρύα ημέρα, για να μην κολλήσουν τα τανκς, αμέσως μετά το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου που ολοκληρώνονταν την Κυριακή 20 Φεβρουαρίου.

Χάρη στον κατάσκοπο στον στενό κύκλο του Πούτιν αλλά και την NSA (Εθνική Υπηρεσίας Ασφαλείας) και το NRO (Εθνικό Γραφείο Αναγνωρίσεων), δηλαδή την υπηρεσία που ελέγχει τους κατασκοπευτικούς δορυφόρους, η CIA προέβλεψε σωστά.

Τις ώρες πριν από την εισβολή ήταν σε θέση να παρέχει στον Λευκό Οίκο πληροφορίες σπάνιας ακρίβειας. Το βράδυ της 23ης Φεβρουαρίου η Μόσχα εξακολουθεί να ορκίζεται ότι οι αμερικανικές προβλέψεις δεν αποτελούν παρά χειραγώγηση. Ωστόσο ο επικεφαλής της αμερικανικής διπλωματίας, Αντονι Μπλίνκεν, βεβαιώνει ότι αυτή η «μεγάλη επίθεση» θα γίνει «πριν από το τέλος της νύχτας». Η «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», όπως την αποκαλεί το Κρεμλίνο, ξεκίνησε λίγες ώρες αργότερα, την παγωμένη αυγή της 23ης προς την 24η Φεβρουαρίου, τέσσερις ημέρες μετά το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων στην Κίνα.

Εκείνη την περίοδο στην Ευρώπη τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Από τον Νοέμβριο του 2021 απεσταλμένοι της CIA περιοδεύουν στις πρωτεύουσες της Γηραιάς Ηπείρου για να εξηγήσουν ότι ετοιμάζεται εισβολή στην Ουκρανία. Συναντώνται με τις ιταλικές, γερμανικές, βρετανικές και γαλλικές μυστικές υπηρεσίες. Μαζί τους, οι Αμερικανοί σχηματίζουν μια άτυπη ομάδα – γνωστή ως «Πέντε» – που συνεδριάζει τακτικά. Ωστόσο οι πληροφορίες που έδωσε ο κατάσκοπος στο Κρεμλίνο δεν τους παρουσιάζονται. Τις μοιράζονται μόνο με τους αγγλοσάξονες συμμάχους, τους μοναδικούς που θεωρούν πραγματικά αξιόπιστους: Αυστραλία, Καναδάς, Νέα Ζηλανδία και Ηνωμένο Βασίλειο. Ελλιπώς ενημερωμένες, οι Αρχές στο Παρίσι, στο Βερολίνο και στη Ρώμη ήταν επιφυλακτικές για τις βεβαιότητες που διατύπωσαν οι αμερικανοί απεσταλμένοι. Πιστεύουν ότι οι Αμερικανοί ερμηνεύουν υπερβολικά ορισμένα γεγονότα, ότι ο Πούτιν μπλοφάρει, ότι δεν θα τολμήσει να περάσει τα σύνορα. «Οι Αμερικανοί είπαν ότι οι Ρώσοι επρόκειτο να επιτεθούν, είχαν δίκιο» παραδέχθηκε αργότερα ο αρχηγός του επιτελείου των γαλλικών στρατευμάτων Τιερί Μπουργκάρντ, στην εφημερίδα «Le Monde». «Οι υπηρεσίες μας μάλλον θεώρησαν ότι η κατάκτηση της Ουκρανίας θα είχε τερατώδες κόστος και ότι οι Ρώσοι είχαν άλλες επιλογές» για να ρίξουν το καθεστώς του  Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Το λάθος θα κοστίσει τη θέση του στον στρατηγό Ερίκ Βιντό, επικεφαλής της Διεύθυνσης Στρατιωτικών Πληροφοριών της Γαλλίας, ο οποίος απολύθηκε τρεις εβδομάδες αργότερα.

Αυτή η γκάφα εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από τα ψέματα στο παρελθόν της CIA. Ιδιαίτερα εκείνα που ειπώθηκαν για να δικαιολογήσουν την εισβολή στο Ιράκ το 2003. Αυτά τα παραπλανητικά ψέματα που ανακοινώθηκαν πριν από 20 χρόνια από μια αλαζονική αμερικανική διοίκηση έχουν αφήσει βαθιά ίχνη στους συμμάχους των Ηνωμένων Πολιτειών. Ολοι οι Ευρωπαίοι θυμούνται την παρέμβαση του υπουργού Εξωτερικών του Τζορτζ Μπους, Κόλιν Πάουελ, ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, τον Φεβρουάριο του 2003. Ο διάσημος στρατηγός τεσσάρων αστέρων παρουσίασε στον κόσμο την «αδιαμφισβήτητη απόδειξη» της CIA για την ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής στο Ιράκ. Ο τότε διευθυντής της CIA Τζορτζ Τένετ καθόταν ακριβώς πίσω του, ως εγγύηση. Ωστόσο ο Πάουελ ξεγελάστηκε και μαζί του όλοι οι άλλοι. Ολα τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στον κόσμο από τον στρατηγό, όλα, θα αποδειχθούν πλαστά.

Στα χρόνια των κυβερνοκατασκόπων

Στον νέο ψηφιακό κόσμο η CIA πρέπει να ανακαλύψει έναν νέο τρόπο λειτουργίας, λέει ο διευθυντής της Γουίλιαμ Μπερνς. Το 2014, κινέζοι κυβερνοκατάσκοποι εισέβαλαν σε υπολογιστές της αμερικανικής διοίκησης και βρήκαν ονόματα, δακτυλικά αποτυπώματα ή προηγούμενες εργασίες 22 εκατομμυρίων δημοσίων υπαλλήλων. Διασταυρώνοντας αυτά τα δεδομένα, μπόρεσαν να ταυτοποιήσουν πολλούς αξιωματικούς της CIA. Ολοι οι πράκτορες των ΗΠΑ που στάθμευαν στην Κίνα ανακλήθηκαν επειγόντως. Αφού κοινοποιήθηκαν αυτά τα αρχεία στους Ρώσους, η CIA έπρεπε να ανακαλέσει και τους πράκτορές της στη Μόσχα. Πιο πρόσφατα, ένα ολόκληρο δίκτυο πληροφοριοδοτών αποκαλύφθηκε. Σύμφωνα με τους «New York Times», η CIA έστειλε ένα άκρως απόρρητο τηλεγράφημα τον Οκτώβριο του 2021 σε όλους τους σταθμούς της ανά τον κόσμο, ενημερώνοντας ότι ένας μεγάλος αριθμός πηγών είχε συλληφθεί ή ακόμα και εκτελεστεί στην Κίνα, στο Ιράν και στη Ρωσία. Πώς εντοπίστηκαν; Πιθανώς χάρη στη μαζική εγκατάσταση συστημάτων απομακρυσμένης αναγνώρισης (αναγνώριση προσώπου, φωνής, ματιών κ.λπ.). Η διάδοση των βιομετρικών τεχνικών καθιστά πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη, την προστασία των κατασκόπων.

Για να αντιμετωπίσει αυτή την κατάσταση, η CIA διαθέτει πλέον τμήμα ψηφιακής καινοτομίας. Ωστόσο, σύμφωνα με τους περισσότερους ειδικούς, ο εκσυγχρονισμός είναι πολύ αργός, ιδιαίτερα όσον αφορά την τεχνητή νοημοσύνη. Ο Μπερνς αποκάλυψε ότι το 1/3 των υπαλλήλων της υπηρεσίας εργάζεται πλέον στον κυβερνοχώρο. Αλλά οι καλύτεροι στον χώρο έλκονται περισσότερο από τον ιδιωτικό τομέα και είναι απρόθυμοι να ενταχθούν σε έναν οργανισμό που συχνά θεωρείται παλιομοδίτικος ή κακός. Για να τους προσελκύσει, η Εταιρεία μετέδωσε, το 2020, το πρώτο τηλεοπτικό σποτ της ιστορίας της. Και τον περασμένο Μάρτιο εγκαινίασε ένα υπερσύγχρονο γυμναστήριο 4.000 τετραγωνικών μέτρων. Θα είναι αρκετό αυτό για να προσελκύσει τους κατασκόπους του αύριο;

—————

Γουίλιαμ Μπερνς, ο νέος αρχηγός

Η αναδιάρθρωση της CIA είχε ανάγκη και έναν νέο αρχηγό. Ο 66χρονος διπλωμάτης Γουίλιαμ Μπερνς, ο οποίος είχε διατελέσει υφυπουργός Εξωτερικών από το 2011 έως το 2014, ορίστηκε στο τιμόνι της υπηρεσίας πέρσι τον Μάρτιο. Τον εκτιμά τόσο πολύ το κατεστημένο της Επιτροπής Πληροφοριών της Γερουσίας που τον ενέκρινε ομόφωνα. Ο Μπιλ Μπερνς, ο οποίος μιλάει άπταιστα ρωσικά, ήταν πρεσβευτής στη Μόσχα από το 2005 έως το 2008, περίοδο κατά την οποία συναντήθηκε με τον Βλαντίμιρ Πούτιν πολλές φορές. Στο βιβλίο του 2019 «The Back Channel», όπου αφηγείται τα σημαντικότερα σημεία της καριέρας του, περιγράφει τον ρώσο ηγέτη ως «έναν πολύ εύφλεκτο συνδυασμό φιλοδοξίας και ανασφάλειας». Τρία χρόνια πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, ο Μπερνς προσθέτει, σχεδόν προφητικά: «Με τα χρόνια, η όρεξή του για ρίσκο αυξήθηκε, καθώς η δύναμή του ενισχύθηκε και ο κύκλος των συμβούλων του συρρικνώθηκε».

Στις αρχές Νοεμβρίου 2021, όταν έγινε σαφές ότι ο Πούτιν ετοίμαζε στρατιωτική επέμβαση, ο Τζο Μπάιντεν έστειλε τον Μπερνς στη Μόσχα για να μιλήσει με τον ρώσο ηγέτη. Μακριά από μικρόφωνα και κάμερες, το αφεντικό της CIA τον άφησε να καταλάβει ότι γνώριζε κάθε λεπτομέρεια του σχεδίου του για την εισβολή στην Ουκρανία. Και τον προειδοποίησε για τις οικονομικές κυρώσεις που θα προκαλούσαν. Μάταια.

Ο διπλωμάτης, ο οποίος μιλάει επίσης τέλεια αραβικά και γαλλικά, είναι ο άνθρωπος των μυστικών αποστολών. Το 2003, μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν, έπεισε τον συνταγματάρχη Καντάφι να εγκαταλείψει το πυρηνικό του πρόγραμμα. Ηταν επίσης αυτός που έθεσε τα θεμέλια για την πυρηνική συμφωνία του Ιράν του 2015. Μετά την εκλογή του Μπάιντεν, ορισμένοι αποκαλούν τον Γουίλιαμ Μπερνς σκιώδη υπουργό Εξωτερικών. Είναι εκείνος που στέλνει ο αμερικανός πρόεδρος στις επικίνδυνες αποστολές. Μετά τη Μόσχα, ο Μπάιντεν τον έστειλε στο Ριάντ τον Μάιο για να συναντήσει τον ισχυρό άνδρα του σαουδαραβικού βασιλείου, τον διάδοχο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν («MBS»), με στόχο να προετοιμάσει την επίσκεψη του Μπάιντεν στη Σαουδική Αραβία.

Ο Μπερνς επιμένει ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη να μεταμορφωθεί ριζικά ένας οργανισμός που απασχολεί περισσότερους από 20.000 ανθρώπους παγκοσμίως (ο ακριβής αριθμός είναι απόρρητος). Διότι, λέει, «η Αμερική περνά μια από αυτές τις στιγμές στρατηγικής μετάβασης που συμβαίνουν μόνο δύο ή τρεις φορές τον αιώνα». Οι εμμονές του; Η επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης και, πάνω απ’ όλα, η άνοδος της δύναμης του Σι Τζινπίνγκ στην Κίνα. Παρά τον στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό του Πούτιν, η Κίνα παραμένει για εκείνον η μεγαλύτερη γεωπολιτική πρόκληση και θεωρεί πιθανή την εισβολή της στην Ταϊβάν.