Πώς είδαν οι Αμερικανοί την Καταστροφή του ’22

«Λίγο μετά το γεύμα (σ.σ.: 13 Σεπτεμβρίου 1922), ξέσπασε φωτιά πολύ κοντά στο σχολείο και επεκτάθηκε ταχύτατα. Είδα με τα ίδια μου τα μάτια έναν Τούρκο αξιωματικό να μπαίνει μέσα σ’ ένα σπίτι, κρατώντας μικρούς τενεκέδες με πετρέλαιο ή βενζίνη και μέσα σε λίγα λεπτά το σπίτι τυλίχθηκε στις φλόγες. Οι δάσκαλοί μας και τα κορίτσια είδαν Τούρκους που φορούσαν κανονικές στολές του τουρκικού στρατού και σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα στολές αξιωματικού, να χρησιμοποιούν μακριά ραβδιά που είχαν στην άκρη τους κουρελόπανα, τα οποία βύθιζαν σε έναν τενεκέ γεμάτο υγρό και τα μετέφεραν κατόπιν μέσα σε σπίτια, που καίγονταν ύστερα από λίγο…». Η μαρτυρία κουβαλάει το φορτίο των 100 χρόνων από τα γεγονότα που αφηγείται και ανήκει στη Μίνι Μιλς, διευθύντρια του Αμερικανικού Κολλεγιακού Ινστιτούτου Θηλέων της Σμύρνης. Τη διέσωσε ο Εντουαρντ Χέιλ Μπίρσταντ στη «Μεγάλη προδοσία» το 1924 και την αποθησαύρισε επίσης ο Κωνσταντίνος Χατζηδημητρίου στο «Η καταστροφή της Σμύρνης μέσα από τις αμερικανικές πηγές» (Νέα Υόρκη, 2005, Aristide D. Caratzas). Το βιβλίο του διδάκτορος Βυζαντινής, Οθωμανικής και Σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Columbia κυκλοφόρησε πρόσφατα στα ελληνικά από τις εκδόσεις Λαβύρινθος, σε μετάφραση του Θαλή Ν. Καραγιαννόπουλου. Από το βιβλίο, όπου παρουσιάζονται ντοκουμέντα και έγγραφα των αμερικανικών πηγών – αρκετά εξ αυτών αδημοσίευτα μέχρι πρότινος -, δημοσιεύουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα.